ارزشیابی توصیفی در خراسان جنوبی

امروز وبلاگ کارشناسی سنجش و ارزشیابی تحصیلی و تربیتی دوره عمومی سازمان آموزش و پرورش خراسان جنوبی را دیدم ظاهرا این استان محرومترین استان کشور است.اما مردمانش آنقدر خردمندی و توان دارند که حرفشان را بر بام جهان دراندازند که در قرنهای گذشته نیز انداخته اند.برای این دوستان جدید بیرجندی ام ارزشیابی توصیفی را به شرح زیر تعریف کردم :
ارزشیابی توصیفی نوعی ارزشیابی تحصیلی است كه تاكید آن بیشتر بر بهبود Improvementشایستگی تحصیلی دانش آموزان است؛ تا اثبات Prove آن. به عبارت دیگر ارزشیابی توصیفی كیفی و نوین، نوعی ارزشیابی تکوینی است و بیشتر به منظور بهبود شایستگی تحصیلی به صورت مستمر انجام می گیرد؛ در حالیکه ارزشیابی تحصیلی کمی و سنتی، نوعی ارزشیابی پایانی است و بیشتر به منظور اثبات شایستگی تحصیلی دانش‌آموزان به صورت مقطعی صورت می‌گیرد.
وبلاگ ارزشیابی توصیفی مفتخر است که بنیا نگذار این راه بوده است.خیر ومبارک است انشاءالله

در سال تحصیلی 85-84 طرح ارزشيابي توصيفي در
‪ ۶۰۰كلاس پایه اول تا سوم دوره ابتدايي اجرا مي‌شود

مديركل دفتر دوره پيش‌دبستاني وابتدايي وزارت آموزش وپرورش اعلام كرد:طرح ارزشيابي توصيفي مهرماه سال جاري به‌صورت آزمايشي در ‪ ۶۰۰كلاس دوره ابتدايي استان‌هاي مختلف كشور اجرا مي‌شود.
براساس طرح ارزشيابي توصيفي، مقياس كمي (نمره درسي) دانش‌آموزان از صفر تا ‪ ۲۰به مقياس كيفي(ارزشيابي توصيفي) تغيير خواهد كرد.
"حسين احمدي" به خبرنگار گروه فرهنگي ايرنا گفت: اين طرح در مهرماه‌سال جاري در ‪ ۲۰۰كلاس درس از پايه‌هاي تحصيلي اول تاسوم دوره ابتدايي اجرا مي‌شود.وي افزود: طرح ارزشيابي توصيفي سه‌سال به‌صورت آزمايشي به اجرا در مي‌آيد كه اجراي آزمايشي آن در سال تحصيلي آينده (‪ (۸۴ -۸۵پايان مي‌يابد.
احمدي اظهارداشت: طرح ارزشيابي توصيفي از سال تحصيلي ‪ ۸۲ -۸۳در ‪ ۲۰۰كلاس پايه اول آغاز شد كه تا سال تحصيلي آينده براي دانش‌آموزان ياد شده اجرا خواهد شد.
مديركل دفترآموزش و پرورش دوره پيش دبستاني و ابتدايي كشور گفت: پس از اجراي آزمايشي اين طرح، شوراي عالي آموزش و پرورش و پژوهشكده تعليم و تربيت اين وزارتخانه نحوه اجراي اين طرح را ارزيابي و بررسي خواهند كرد و سپس براي اجراي رسمي آن اعتبار تخصيص داده خواهد شد.احمدي گفت: ارزشيابي توصيفي و تشريح جريان پيشرفت تحصيلي، تربيتي و عملكرد دانش‌آموزان، به منظور اصلاح روند ياددهي - يادگيري در كلاس درس انجام مي‌شود
ارتقا سطح بهداشت رواني از طريق كاهش نقش ارزشيابي پاياني و مقياس كمي در سرنوشت تحصيلي و تربيتي دانش‌آموزان و توجه به حيطه‌هاي مختلف شخصيت دانش‌آموز در ابعاد عاطفي، اجتماعي، جسماني و سطوح بالاي حيطه شناختي از اهداف اين طرح است. وی گفت:ارزشيابي در دوره ابتدايي در طول سال تحصيلي به طور پيوسته با استفاده از روش‌هاي فرآيندي و عملكردي و ابزارهايي مانند پوشه كار، سياهه رفتار، آزمون‌ها و تكاليف درسي، برگ ثبت مشاهدات و فعاليت‌هاي داخل و خارج از كلاس (اعم از فردي يا گروهي و نظاير آن( انجام می گیرد.
در هر سال تحصيلي وضعيت تحصيلي و تربيتي دانش‌آموزان حداقل طي دو مرحله با توصيف ميزان تلاش و عملكرد آنان به دانش‌آموزان و اوليا آنهااعلام مي‌شود، به گونه‌اي كه ميزان تلاش و عملكرد آنان را توصیف کند.احمدي افزود:دانش‌آموزاني كه در كلاس درس حضور يافته و به انجام تكاليف و فعاليت‌هاي ياددهي- يادگيري مبادرت ورزيده‌اند بنا بر گزارش معلم در پايان سال تحصيلي به پايه بالاتر ارتقا مي‌يابند.در صورتیکه كه به تشخيص معلم و باتوجه به ارزشيابي‌هاي به عمل آمده در طول سال تحصيلي، دانش‌آموزي در دستيابي به‌اهداف و انتظارات، نياز به فعاليت‌هاي بيشتري داشته باشد، راه‌كارهاي جبراني براي بهبود پيشرفت تحصيلي و تربيتي وي با همكاري اوليا مدرسه و والدين اعمال مي‌شود.

نهادينه نمودن ارزشيابي مستمر
محمد حسن زمانی پور
وبلاگ مند حسن

مقدمه
وقتي قصد آن داريم كه از ارزشيابي مستمر و به خصوص فعاليت هاي خارج از كلاس براي رسيدن به اهداف آموزش عمومي و محورها و موضوعات مورد اشاره صحبت به ميان آوريم ، محتاج بحثي طولاني ، شامل سابقة تاريخي ارزشيابي و ارائة تعاريف مختلف در حوزه هاي گوناگون است كه در اين مختصر جاي نخواهد داشت . ولي در هر صورت با توجه به تجربياتي كه در ارتباط با مسايل مختلف امتحانات دو نوبت موجود بود و نظر به اينكه در مقام معلم ، مدير آموزشگاه ، كارشناس آموزش ابتدايي ، به شكل هاي مختلف با موضوع از نزديك در ارتباط بودم و حتي زماني مدرس كلاسهاي آموزش ضمن خدمت امتحانات دو نوبته بودم ، لذا تصميم به نگارش اين مقاله گرفتم .
در اين مقاله سعي كرده ام ابتدا تعاريف مشخصي از ارزشيابي داشته باشم ، سپس هدف ارزشيابي بررسي و در ادامه لزوم تغيير در آموزش و نحوة ارزشيابي مورد بحث قرار گرفته است . در ادامه ، آيين نامة امتحانات دو نوبته را بررسي و مفاهيم جديد و مرتبط با موضوع را دقيق تر بحث نموده و در پايان پس از يك نتيجة گيري كلي ، پيشنهاداتي به نظر رسيده كه ارائه شده است .

ارزشيابي چيست ؟

معمولا وقتي صحبت از ارزشيابي به ميان مي آيد ابتدا بايد روي وجوه مختلف آن بحث و در رابطه با اين موضوع توافق به عمل آيد كه اصولا ارزشيابي چيست و جايگاه آن در تعليم و تربيت ما در كجا قرار دارد ؟
معمولا كلمة ارزشيابي ما را متوجه مفاهيم و كلمات ديگري نيز مي كند . امتحان ، اندازه گيري و آزمون . در روشهاي سنتي آموزش و پرورش ، امتحان به عملي گفته مي شود كه در پايان هر يك از سه ماهه يا نيمسال تحصيلي براي اندازه گيري ميزان آموخته هاي شاگردان و تعيين قبول شدگان و مردودين به منظور ارتقاي شاگردان از كلاسي به كلاس ديگر يا از واحدي به واحد ديگر انجام مي گرفت و مي گيرد .
اندازه گيري در آموزش و پرورش عبارت از به دست آوردن اندازه ها و اطلاعات مربوط به ويژگي خاص به صورت كميت است . و آزمون يكي از وسايل اندازه گيري فعاليت هاي آموزشي و پيشرفت تحصيلي شاگردان است و معمولا به سوالاتي اطلاق مي شود كه در اختيار شاگردان قرار مي گيرد تا بدان پاسخ گويند .ارزشيابي نيز فرآيندي است منظم براي تعيين و تشخيص ميزان پيشرفت شاگردان در رسيدن به هدف هاي آموزشي است .
فارغ از تعاريف فوق و با بررسي آنچه تاكنون در مدارس ما انجام گرفته است تمام مسايل حول موضوعي به نام امتحان قرار دارد و از آنجا كه مبناي تصميم گيري براي آيندة دانش آموز و دانشجو است ، معمولا ترس و اضطراب زيادي آنان را در بر مي گيرد .
فراگير در يك شب مي خواهد جبران يك ترم يا سال تحصيلي خود را بنمايد و شب امتحان براي جواب دادن به سوالاتي آماده مي شود كه اكثرا در سطح دانش آماده شده است . سوالاتي كه معمولا پس از گذشت يكي دو روز از برگزاري امتحان ، چيزي در ذهن فراگير باقي نمي گذارد . اصطلاحاتي كه در فرهنگ عمومي مردم ما وجود دارد ناشي از همين اضطراب است . مطالعة آزاد ، شب امتحان و فاصله بين امتحانات براي مطالعة بيشتر و كسب نمرة بهتر . متاسفانه اين موضوع از كلاس اول ابتدايي تا آخرين سطح تحصيلي دانشگاهي وجود داشته و دارد . دانش آموز ابتدايي ترس شب امتحان دارد و دانشجوي دكترا هم به همين شكل ، حتي مهم نيست فرد در آينده چه شغلي خواهد داشت ، مهندس مكانيك امتحان كتبي خواهد داد ، همانطور كه يك دانشجوي رشتة ادبيات اين كار را انجام مي دهد . اگر ذهني خوب داشته باشي وخوب هم بخواني وبر تستها مسلط شوي ، در كنكور موفق خواهي بود . كنكوري كه دانشجو را با هر علاقه و نياز فقط به چالش امتحان كتبي مي كشد و البته در اين ميان اضطرابها هم در حد بالايي وجود دارد و همه فراگيران را همراهي مي كند .

هدف ارزشيابي

معلم در برنامه ريزي تدريس و تصميم گيري در جريان فعاليت هاي آموزشي ، به اطلاعات معتبري در زمينة توانايي ، آمادگي و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان و بازده فعاليت هاي كلاسي نياز دارد . ارزشيابي چنين اطلاعاتي را در سه مقوله در اختيار او قرار مي دهد .اشكالات موجود در طرح درس ، از نقطه نظر هدف ها ، محتوا ، روشها ، مواد و وسايل آموزشي و عناصر ديگر و نيز تواناييها و زمينه هاي علمي شاگردان و آمادگي آنها براي آموزشهاي بعدي و همچنين ميزان پيشرفت تحصيلي شاگردان و كارآيي تدريس ، كه البته با بررسي ارزشيابي هاي موجود كه توسط معلمين ، دبيران و اساتيد انجام شده و مي شود متاسفانه به اين موضوع مي رسيم كه هدف ارزشيابي در همان حد ميزان پيشرفت تحصيلي فراگير باقي مي ماند كه آن هم فقط از طريق آزمونهاي كتبي سنجيده مي شود .
براي ارزشيابي مراحل مختلفي را ذكر كرده اند :
1- تعريف صفت يا خصيصة مورد اندازه گيري
2- تعيين يا ساختن ابزار اندازه گيري
3- انتخاب يا ساختن مقياس اندازه گيري
4- انجام عمل اندازه گيري
5- سنجش و ارزشيابي
در اولين مرحله بايد مشخص كنيم كه چه چيز را مي خواهيم اندازه بگيريم ؟ صفتي مانند وزن يا رنگ را به راحتي مي توان تعريف كرد ولي ميزان يادگيري دروس مختلف صفاتي هستند كه بايد تعريف شوند .وقتي صفت مورد اندازه گيري را مشخص كرديم ، ابزار اندازه گيري آن صفت را نيز بايد تهيه كنيم كه ابزارها متعدد مي شوند و از اينجا است كه اشكالات در ارزشيابي خود را نشان مي دهند . چون ما براي صفت هاي متعددي كه قصد اندازه گيري داريم فقط به يك ابزار رسيده ايم و آن هم برگزاري آزمونها و پرسشهاي كتبي است كه موضوع روايي و اعتبار اين آزمونها نيز جاي بحث دارد .
وقتي با اين اشكالات مواجه مي شويم ، بلافاصله اين سوال پيش مي آيد كه يك برنامة ارزشيابي چه ويژگيهايي بايد داشته باشد ؟ يك برنامة ارزشيابي مناسب بايد در جهت بررسي و برآورد تحقق اهداف درس باشد و اهداف حوزه هاي مختلف يادگيري ( شناختي ، عاطفي و رفتاري ) را پوشش دهد . همچنين با محتواي آموزشي ، تجارب و فعاليت هاي يادگيري و روش هاي تدريس هماهنگي و تناسب كامل داشته باشد و مهمتر از همه اينكه بخشي از برنامه هاي يادگيري دانش آموزان باشد و تنها وسيله اي براي قضاوت در مورد صلاحيت هاي آنان براي عبور از يك دورة تحصيلي و ورود به مرحله و دورة بعد نباشد و در نهايت موجب ايجاد دلهره و نگراني در آنها نگردد.

لزوم تغيير در آموزش و ارزشيابي

تغييرات به وجود آمده در كشور و جهان و اينكه به دليل توسعة ارتباطات جمعي ، شاگردان حداقل از كتابهاي درسي خود بسيار جلوتر مي باشند ( گرچه جلوتر بودن آنها از معلمين و اساتيد خود جاي بحث و بررسي جداگانه را دارد) لزوم نوآوري در ارائة روشهاي تدريس به وجود آمد . معلمين كه با روشهاي تدريس سخنراني و حداكثر يكي دو روش ديگر عادت كرده بودند ، اينك با بحث هاي جديد مواجه مي شدند ، آموزش گروهي ، تهيه چك ليست انتظارات و ... و خلاصه اينكه دانش آموزان خود را به گونه اي تربيت كنيد كه آنها در تعامل با يكديگر دانشي را بياموزند . عملكردهاي آنها را تقويت كنيد . ديگر آنها شنوندگان صرف نباشند كه هر چه شما مي گوييد به گوش جان خريدار باشند . به آنها ياد بدهيد كه پرس و جو كنند و محققاني خوب شوند . ديگر شما به آنها ياد ندهيد ، بلكه بر كار آنها نظارت كنيد تا خود در تعامل با هم ياد بگيرند . منابع را به آنها معرفي كنيد تا خود به بسط دانش خود بپردازند .
وقتي روشهاي تدريس تغيير مي يابد الزاما نوآوريهايي نيز بايد در نحوة اندازه گيري و سنجش پيشرفت تحصيلي فراگيران بايد به وجود آيد . ولي روشهاي ارزشيابي پيشرفت تحصيلي همگام با تغيير برنامه هاي درسي و روشهاي تدريس پيش نرفته است .
از حدود چهل سال پيش روشها و ابزار جديدي براي اندازه گيري و سنجش پيشرفت تحصيلي يادگيرندگان طرح ريزي و ابداع شد كه با يك فاصلة زماني نسبتا طولاني اين روشها و ابزار كم كم در ايران نيز مطرح گرديد :
1- تاكيد بر اندازه گيري مهارتهاي تفكر و مهارتهاي يادگيري فراگيران
2- به كارگيري روش ها و ابزارهاي اندازه گيري نوين
3- تاكيد بر ارزشيابي تدريجي به جاي ارزشيابي نهايي
4- توجه به ارزشيابي هاي گروهي
5- توجه به ارزشيابي فردي و گروهي
6- ارزشيابي در خارج از چهار ديواري مدرسه و كلاس درس
7- ارزشيابي پوشه اي
8- تاكيد بر تفكر واگرا ، همگام با تفكر واگرا
در ارزشيابي سنتي تاكيد بر ميزان محفوظات و معلومات و توانايي پاسخ گويي به پرسشهاي كليشه اي و مانند كتاب بود . در حالي كه اكنون و با ارائة روش تجربي انتظار هست در ارزشيابي به توانايي مشاهدة دقيق ، ميزان و نحوة جمع آوري اطلاعات ، فرضيه سازي ، قدرت پيش بيني و ... دانش آموزان توجه شود و انتظار است علاوه بر روشهاي سنتي كه محدود به آزمونهاي مداد و كاغذ بود ، مهارتهاي عملكرد فراگيران از راههاي ديگر مانند انجام پروژه هاي تحقيقاتي ، مطالعات كتابخانه اي ، تهيه گزارش از بازديدهاي علمي ، مقاله نويسي و نظاير آن مورد اندازه گيري و سنجش قرار گيرد .
از آنجا كه در گذشته بر ارزشيابي پاياني و نهايي تاكيد مي شد ، اينك توصيه مي شود كه به ارزشيابيهاي تدريجي و مرحله اي توجه شود و دريك ارزشيابي تدريجي نيز به آنچه در آن روز حاصل مي شود استناد ننمايند . بلكه چند بار در طول دوره اين موضوع تكرار شود تا هم از خطاهاي موجود در ارزشيابي كاسته شود و هم فراگير فرصت داشته باشد از طريق اين ارزشيابي به كنترل يادگيري هاي خود پرداخته و مشكلات خود را بهبود بخشد .
به عنوان مثال در ارزشيابي تدريجي هديه هاي آسمان كلاس دوم دبستان از معلمين خواسته شده كه بر اساس چك ليست انتظارات كه شامل هدف هاي تدريس هم مي تواند باشد ، چند دانش آموز را به طور اتفاقي زير نظر بگيرند تا متوجه شوند كه آيا آنها به اهداف درس رسيده اند يا خير ؟ يا مهارت او را در انجام اعمال وضو زير نظر بگيريد كه آيا او اعمال را در مرحلة اول فقط به ترتيب انجام مي دهد يا خير ؟ در اينجا دقيقا آنچه را كه قرار است توسط معلم ارزشيابي شود مشخص گرديده است . معلم در اولين مشاهده متوجه مي شود كه دانش آموز به چند هدف نايل نشده است ، پس نمره اي كه حتي مي تواند كيفي باشد براي او در نظر مي گيرد ، ولي اين نمره ثابت نخواهد بود . ممكن است دانش آموز با مشاهدة اعمال ديگران هنگام وضو گرفتن ، يادگيري هاي خود را كنترل نموده و اشكالات يادگيري خود را بهبود بخشد . پس معلم در مشاهدة سوم يا چهارم خود متوجه مي شود كه دانش آموز به هدف رسيده و در اينجا نمرة قبلي داده شده نيز قابل تغيير خواهد بود .
اهداف دقيق و خوب انتخاب شده اند . ولي به نظر مي رسد در جهت نيل به اهداف ، ابزارها يا مناسب انتخاب نشده اند يا به طور كلي برنامه ريزان نتوانسته اند ابزار مناسب را در اختيار اساتيد قرار دهند تا اهداف ترسيم شده براي دانش آموزان توضيح داده شود و منجر به يادگيري شده و در نهايت موجبات ارتقاي فرد را فراهم كند .
از روش هاي ديگري كه براي ارزشيابي نام برده شده ، موضوع پوشه كار است كه مجموعة فعاليت هاي فردي يا گروهي كه شامل نمونه گزارشها ، انشاها ، مقالات ، دست ساخته ها و ... است در يك فايل يا پوشه مخصوص نگهداري مي شود و استاد بر اساس آنها در مورد جريان پيشرفت تحصيلي دانش آموزان ، به والدين ، مشاوران و مدير مدرسه گزارش مي دهد .

امتحانات دو نوبتي

بر اساس نيازها و رويكردهاي جديد در ارزشيابي پيشرفت تحصيلي و به منظور افزايش پايداري و كاربست آموخته ها در حل مسائل زندگي به ارزشيابي هاي مستمر ، آزمونهاي عملكرد تكاليف ، فعاليت هاي خارج از كلاس مرتبط با درس ، توجه و اهميت ارائة بازخوردهاي اصلاحي به دانش آموزان در جريان يادگيري و در كنار ارائة‌ نمرات پاياني ، آيين نامة امتحانات دو نوبتي تدوين و جهت اجرا به مناطق و نواحي آموزش و پرورش ابلاغ گرديد
در آيين نامة مذكور براي اولين بار مفاهيم جديدي مطرح شده است . ارزشيابي مستمر ، پرسش هاي تدريجي ، فعاليت هاي خارج از كلاس مرتبط با درس و ارائة بازخوردهاي اصلاحي به دانش آموزان . و در دنبال جزوة مذكور سعي نموده است تحت عنوان چند تذكر و توصيه مهم ، مفاهيم جديد را تا حدي توضيح دهد .ارزشيابي پاياني نتايج و ارزشيابي مستمر فرآيند يادگيري را مورد بررسي قرار مي دهند و از نظر موضوع و هدف متفاوت هستند . اين توضيح و توضيحات ديگر در ارتباط با ارزشيابي مستمر كه منظور از آن امتحانات پاياني مكرر نيست و نحوة ارائة فعاليت هاي مرتبط با درس و خارج از كلاس به دانش آموز و حتي حذف نمره در فعاليت ها و عملكردهاي دانش آموز و دادن بازخورد به او ، نمي تواند ارزشيابي هاي پاياني و مستمر را به خوبي براي آموزگاران و دبيران تبيين كند . حتي وقتي عنوان مي شود كه موضوع ارزشيابي هاي پاياني و مستمر متفاوت است افراد با آن برخورد دوگانه دارند بدون آنكه واقعا موضوع براي آنها توضيح داده شده باشد . در اين ميان آنچه را كه همه از ارزشيابي مستمر ظاهرا متوجه شدند ، مسالة پوشة كار بود.
پوشه كه مشخص است برگه اي مقوا كه تا شده است ، مي باشد و حاصل كارهاي دانش آموزان در آن قرار داده مي شود . بالاخره جايي براي فعاليت و اينكه همه ارزشيابي مستمر را متوجه شديم ، پيدا شد ! حالا تكليف براي دانش آموزان تعيين كنيد ، نوع آن مهم نيست . به موضوع آزمونهاي عملكردي هم توجه چندان نداريم و در واقع آنها را اصلا متوجه نشده ايم كه چيست ؟! وقتي امتحانات كتبي و پاياني مكرر در پوشه جاي مي گيرد ، براي درس هاي مختلف هم بايد تكليف پوشه كاري داده شود . نقشة ايران را رسم كنيد . شكل سلول را بكشيد . معني شعر را بنويسيد . و در كلاسهاي بالاتر ، متن انگليسي را ترجمه كنيد . ترجمة اخبار عربي شب قبل را به فارسي بنويسيد . در بارة انرژي تحقيق كنيد . همه و همه كاغذهايي شدند براي قرار گرفتن در چيزي به نام پوشة‌ كار . حتي چون تحقيق هاي تهيه شده بدون برنامه ريزي و آموزش صحيح بودند ، صرفا از يكي دو كتاب رونويسي شده بودند و طبيعي است نوشته اي بدون تحقيق به معني واقعي ارائه شده بود . در بازديد از مدارس هم چيزي پيدا شد كه مورد توجه افراد بازديدكننده باشد . پوشه هاي كار دانش آموزان را بياوريد ! هر چه پوشه ها بيشتر ورق داشته باشد لابد معلم هم فعاليت بيشتري داشته است ! و در گزارش بازديد درج مي شد كه پوشه هاي كار بازديد وبررسي شد خوب و منظم تنظيم شده بود . بدون آنكه از طرف بازديد كننده بازخوردي داده شده باشد و حتي نمونه اي از آزمونهاي عملكردي به معلم ارائه شود و گفته شود كه پوشة كار يك روش است و نمي تواند تمام امتحانات دو نوبتي باشد .
در ارزشيابي مستمر دقت داشته باشيد كه اگر دانش آموز شما ، روز بعد از تدريس در رابطه با معني فلان شعر ، سخنراني داشت يا به صورت گروهي همان شعر را در قالب نمايش اجرا كردند ، اين هم فعاليت خارج از كلاس است و در ارزشيابي مستمر مي توان به آن نمره هم داد . خلاصه فعاليت هاي مختلفي به معلم ارائه نشد تا او بتواند با توجه به موقعيت جغرافيايي ، تعداد دانش آموزان كلاس ، استعداد و سطح عملكرد و علايق دانش آموزان ، سطح سواد اوليا ، كتابخانة مدرسه و ... حداقل يك آزمون عملكردي را طرح و در ارزشيابي مستمر به آن توجه كند ، آن وقت افراد بازديد كننده هم بدون هدف نيامده اند از پوشه كار سوال كنند .
وقتي برخوردها با ارزشيابي مستمر ،‌منحصر به بررسي پوشة‌ كار و تكاليف بدون هدف شد ، نقش اين ارزشيابي و فعاليت هاي خارج از كلاس نيز محدود به همان سوالات تدريجي معلم مي شود و از آنجا كه اكثر فعاليت هاي خارج از كلاس طرح شده صرفا به عنوان رفع تكليف بود و حتي برخي از تكاليف ، موجب استرس در خانواده ها شد كم كم مقاومت هايي نيز از طرف اوليا شكل گرفت و معلمين هم چون مي دانستند پس از يكي دو بازديد پوشة‌ كار فراموش خواهد شد ، لذا و متاسفانه اين فعاليت نيز راه به جايي نبرد و ثمره اي خوب براي دانش آموزان نداشت .

مشكلات ما

در حالي كه از مسائل مختلفي در ارتباط با امتحانات دو نوبته صحبت كرديم و همان طور كه مي دانيم همزمان هم صحبت از حذف امتحان در پايه هاي اول و دوم و سوم ابتدايي است ، مواجه با مشكلاتي هستيم كه دقيقا و مسلما روي برنامه تاثير منفي مي گذارند كه عدم اطلاع از آنان يا بي توجه بودن به آنان باعث بروز خساراتي مي شود و مسلما برنامه را به اهداف خود نمي رساند .
در حالي كه ما صحبت از كار گروهي داريم و به خصوص در درس علوم اين كار را چند سالي با معلمين به بحث گذاشته ايم و در حالي كه صحبت از روشهاي جديد تدريس مي شود ، هنوز ما روشهاي گذشتة خود را براي تشويق دانش آموزان داريم . اگر نظر بر اين است كه دانش آموزان در يك محيط كاملا تعاملي خود به خلق دانش بپردازند و در ارتباط با يكديگر و از يكديگر بيشتر و بهتر بياموزند ، در پايان يك تدريس و پس از رسيدن به نتيجه توسط خود دانش آموز قرار است چه كس يا كساني تشويق شوند ؟ وجود كمد جوايز در مدارس ( به خصوص ابتدايي ) تاييدي بر اين حرف است كه هنوز ما تفكر و عملمان يكسان نشده است . از يك طرف تاكيد بر كار گروهي داريم و از طرف ديگر و در نهايت اين فرد است كه تشويق مي شود .
به رفتار مديريت ها و سازمانها در چند سال گذشته دقت كنيد . ابتدا ادارات و سازمانها و نهادهاي ديگر موضوع تشويق دانش آموزان ممتاز كاركنان تحت پوشش خود را مطرح كردند پس از چند سال آموزش و پرورش نيز دنباله روي آنان شد و آن وقت نمرات 20 بود كه داده مي شد . اصلا مسابقة‌ همه شده كسب نمره 20 به هر قيمتي ! و در دنبال تشويق است كه رديف مي شود . حال آموزش و پرورش در اين ميان مي خواهد موضوع نمرة مستمر را مطرح كند و در دنبال بحث ارزشيابي كيفي را مطرح كند و اينكه در پايان سال قرار بر اين است كه دانش آموزان بدون توجه به نمرة عددي و با استفاده از چك ليست انتظارات معلم و پوشة كار ، ارزشيابي شده و معلم نظر دهد كه آيا او استحقاق رفتن به پاية بالاتر را دارد يا خير ؟ فكر مي كنيد با توجه به آن سابقة ذهني آيا آموزش و پرورش مي تواند در انجام اين كار موفق شود ؟ و آيا ما مي توانيم در كوتاه مدت با فرهنگ سازي مناسب اين موضوع را براي خانواده ها توجيه كنيم؟ودر انجام برنامه نيز موفق باشيم ؟
به برنامه برگزاري كنكور و به طور كلي امتحانات در ديگر دوره ها و دقت كنيد . مي خواهيم بحث عدم توجه به نمره را نهادينه كنيم ، آيا مي توانيم كاري كنيم كه هنگام برگزاري امتحان ورودي دانشگاه ها به عملكرد دانش آموزان توجه كنيم و بر اساس عملكرد آنان ، در بارة ادامه تحصيل آنان در دوره هاي عالي تصميم گيري نمائيم ؟ قرار بر اين است كه گروهي سال آيتده در دانشگاه ها وارد شوند ، بدون توجه به رشته اي كه آنان قصد ادامه تحصيل در آن را دارند ، همه به چالشي به نام كنكور فراخوانده مي شوند . آنكه قصد ادامه تحصيل در رشتة ادبيات را دارد بايد به سوالات كتبي پاسخ دهد كه همه متاسفانه در سطح دانش هم مطرح شده اند . همچنان كه دانشجوي آيندة مهندسي ساختمان نيز به سوالات كتبي پاسخ مي دهد . اگر ذهني داري كه گنجايش كلي مطلب را دارد بفرما . در غير اين صورت ...! ملاحظه كرديد مشكلات ما براي برگزاري امتحانات بسيار است . آن وقت در اين ميان به ارزشيابي مستمر در پايه هاي ابتدايي رسيده ايم . هنوز ما در برنامه هاي نظارتي و ارزشيابي خود در تمام مكانها و ادارات مشكل داريم ، توجه خود را به حق متوجه موضوعي خاص و در دوره اي خاص كرده ايم . و انتظار اجراي سريع برنامه ها را هم داريم .
برنامه ريزاني كه تصميم به تغيير كتاب هاي علوم گرفتند ، ابتدا اهداف را به خوبي ترسيم كردند . حداقل نگرشي در تعداد زيادي از معلمين به وجود آمد ولي آنها نيز وقتي به مباحث چك ليست انتظارات رسيدند در بن بستي به نام ارزشيابي گرفتار شدند كه متاسفانه عدم توجه معلمين به آن ، كل برنامة جديد آموزش علوم را زير سوال برد ، گرچه كوشش ها خيلي خوب و سازمان يافته بود .پس از آن مسئولين وزارت با اين فكر كه در كليه اساتيد اين تغيير نگرش به وجود آمده موضوع امتحانات دو نوبتي را مطرح كردند و از آنجا كه تصور دارند معلمين به اهداف ارزشيابي مستمر و نحوة آن مسلط شده اند بحث حذف امتحان را از پايه هاي اول و دوم و سوم مطرح كرده اند و انتظار دارند معلمين با استفاده از چك ليست انتظاراتي كه تهيه مي كنند ، بتوانند در رابطه با دانش آموزان اظهار نظر كنند . در حالي كه معلمين هنوز در ابتداي راه ارزشيابي هاي مستمر هستند و به خيلي از اهداف نايل نشده اند يا نخواسته اند كه مجري آن باشند چرا كه اجراي آزمون هاي عملكردي و ارزشيابي مستمر مناسب ، مسلزم تغيير در روشهاي تدريس است كه معلمين در برابر آن هم مقاومت نشان مي دهند .

پيشنهادات

1- براي اجراي هر برنامه اي تهيه ابزار مناسب اولين گام است و يكي از ابزارهايي كه در اختيار همة شاگردان و معلمين مي باشد كتاب درسي است . با يررسي كتاب هاي درسي متوجه مي شويم كه متاسفانه حجم كتب ها به قدري زياد است كه معلم از فرصت محدود خود فقط مي تواند انتقال دهندة معلومات به شاگردان باشد . براي يك پاية تحصيلي (مثل پنجم ابتدايي) مقدار مفاهيمي را كه دانش آموزان در درس اجتماعي بايد مسلط شوند را بررسي كنيد تا متوجه حجم غير معمول كتاب هاي درسي شويد . متون كتاب ها نيز به گونه اي تنظيم شده كه همه چيز را آماده در اختيار دانش اموزان قرار مي دهد و جاي هيچ گونه تحقيق و پرس وجويي در اكثر آنها نيست . در حالي كه امكان دارد با تقليل حجم كتاب و با استفاده از عكس هاي زيبا و جالب ، تعميق بيشتر مطالب آموخته شده را فراهم نمود . البته لازم به تذكر است كه در كتاب هاي جديدالتاليف ابتدايي و راهنمايي خوشيختانه قدم هاي اوليه برداشته شده است . ولي لازم است اين برنامه به ديگر كتاب ها نيز تسري يابد . مولفين كتاب هاي علوم ، فارسي جديد ، هديه هاي آسمان و حتي قرآن كليه پايه هاي ابتدايي و همچنين جغرافيا ، عربي و قرآن پايه هاي راهنمايي اقداماتي انجام داده اند ولي فعاليت ها بهتر و بيشتر بايد ادامه پيدا كند .
2- وجه ديگر برنامه آموزشي ، دانش آموزان هستند . آن هايي كه انتظار داريم آزمونهاي عملكردي يا ديگر فعاليت هاي مربوط به خارج از كلاس را به عنوان تكليف انجام دهند تا امكان اختصاص نمره اي به آن ها فراهم شود . ولي آن ها را نيز متاسفانه و به هر حال از دست داده ايم . با بررسي وضعيت تحصيلي دانش آموزان و اوقات فراغت زيادي را كه در اختيار دارند متوجه مي شويم كه اولا رغبت به ادامه تحصيل در پايه هاي بالاتر تحصيلي به مرور كم مي شود و از طرف ديگر اوقات فراغت دانش آموزان متاسفانه در پاي تلويزيون به هدر مي رود . وقتي تلويزيون تمام برنامه آموزشي مي شود ، از فرد انسان جديدي مي سازد و حتي طبيعت او را عوض مي كند و دانش آموزان ما هم تمام برنامه ها را مي بينند و برنامه ها نيز بدون هيچ تذكري به آنتن مي رود . پس تلويزيون و برنامه سازان آن دارند نسل جديدي را مي سازند و در اين ميان آموزش و پرورش نيز وظايف خود را تعطيل يافته مي بيند . در هر صورت براي هر اقدام آموزشي ، هماهنگي با كليه دست اندركاران وسايل ارتباط جمعي لازم است تا فلان روزنامه ، هفته نامه يا راديو ، تلويزيون بدون آگاهي لازم سخن نگويند وباعث تخريب فعاليتهاي آموزشي شوند .كارشناسان آموزشي بايد رسانه هاي گروهي و تلويزيون را تحت فشار قرار دهند تا با آموزش خانواده ها آن ها را به عواقب پخش فيلم هاي خشن و... آگاه گردانند و وقتي با برنامه ريزي لازم توانستيم كودك را تا حدي از پاي تلويزيون جدا كنيم آن وقت شايد بشود از فعاليت هاي خارج از كلاس هم سخن گفت . البته در اين قسمت مي توان از تلويزيون هم به شكل ديگري بهره برد يعني اگر نتوانستيم در آن تاثير داشته باشيم حداقل برنامه هاي آن را به خدمت آموزش و فعاليت هاي مستمر در آورد . در هر صورت شايد اين گره اي باشد كه امكان باز كردن آن به طور كلي امكان نداشته باشد .
3- از وجوه مهم برنامه آموزشي اساتيد اعم از معلمين ، دبيران و استادان دانشگاه هستند و تا وقتي كه آنها تحت آموزش صحيح و مستقيم قرار نگيرند ، طبيعي است كه برنامه آموزشي نيز به مقصد نخواهد رسيد . در ارتباط با ارزشيابي مستمر و فعاليت خارج از كلاس ، ابتدا لازم است آموزش هاي داده شده مورد تجديد نظر قرار گيرد و حتي بر روي آنها يك خط قرمز كشيده شود . پس دو باره و با استفاده از افرادي كه كاملا بر روش هاي علوم و آزمون هاي عملكردي آشنايي دارند مجددا آموزش ضمن خدمت منظمي بايد پايه ريزي كرد و با استفاده از اساتيد محدود ، افراد را تحت پوشش قرار داد .
4- وقتي نظر آموزش و پرورش دورة عمومي تاكيد بر نقش ازشيابي مستمر و فعاليت هاي خارج ازكلاس است ، ابتدا بايد در خود وزارت اين موضوع حل شود كه آيا اصولا اين فعاليت خوب و مناسب است يا خير ؟ و اگر مناسب است اين موضوع نيز توسط معاونت هاي آموزش متوسطه و فني و حرفه اي نيز مطرح و بر آن تاكيد شود و سپس دنبال راهكارهايي باشند كه موضوع در دانشگاهها نيز مطرح شود تا آنها نيز از توجه به حافظه و حافظه پروري اجتناب كنند . آن وقت تازه متوجه مي شوند كه بايد روي نحوة برگزاري كنكور هم تجديد نظر كرد . در هر صورت اگر كليه فعاليت هاي آموزشي به طور واقعي در يك سمت و سو قرار نگيرند راهي كه معاونت آموزش عمومي انتخاب نموده است در حد همان سطوح پايين باقي خواهد ماند . در حالي كه با تسري طرحهاي جديد تدريس به دوره هاي بالاتر ، امكان ارزشيابي هاي بهتر و دقيق تر را ، حتي در دانشگاهها مي توان فراهم نمود .
5- از عوامل موفقيت يك برنامه ، فرهنگ سازي مناسب در بين خانواده ها مي باشد . بايد خانواده ها نسبت به آنچه كه قرار است در طول يك سال تحصيلي براي فرزندانشان اتفاق بيفتد ، آگاه شوند . جلسات آموزش خانواده ، تشكيل جلسات پايه اي با معلم مربوطه و توضيح انتظارات براي اوليا و ... مي تواند به موفقيت برنامه كمك كند . همچنين استفاده از امكانات صدا وسيما مي تواند كمك خوبي به آگاهي والدين در جهت فرهنگ سازي موفق در رابطه با امتحانات دو نوبتي ، ارزشيابي مستمر ، فعاليت هاي خارج از كلاس و در ادامه حذف امتحان از پايه هاي ابتدايي ، باشد .
6- تمام فعاليت ها ، احتياج به منابع خوب كتابخانه اي براي استفادة معلمين ، دانش آموزان و حتي اوليا دارد . لازم است كتابخانه هاي مدارس با توجه به منابع موجود غني تر شود . معلمين هم از آنچه در كتابخانه مدارس است آگاه شوند تا بتوانند موضوعاتي خوب را با توجه به تدريس انجام شده جهت تحقيق آماده كنند . مضافا شبكة اطلاع رساني موجود نيز بايد تقويت شود و حتي داشتن زمان محدودي فقط براي آموزش و پروردر صدا و سيما ، امكان خوبي را در اختيار سازمان ها و وزارت متبوع جهت اطلاع رساني صحيح و دقيق قرار مي دهد .

گزارش اجراي آزمايشي طرح ارزشيابي توصيفي در مدارس منتخب کشور درسال تحصيلي 83-82

تاریخ انتشار گزارش: جمعه، 23 اردىبهشت، 1384

محل انتشار:

http://gozaresharz.persianblog.com

ويرايش و تنظيم نهايي: دکتر حسين احمدي، دکتر محمد حسني

همکاران طرح ارزشیابی توصیفی در 200 مدرسه در سطح کشور: برای دیدن اسامی مدارس، مدیران و معلمان مجری طرح و نیز کارشناسان ناظر و پشتیبان اجرای طرح در استانها اینجا کلیک کنید

همکاران طرح ارزشیابی توصیفی در ستاد وزارت آموزش وپرورش : عليرضا ذاکريان، مرتضي شکوهي، دکتر محمد حسني ، فاطمه خان محمدي ، نادر منصور کيايي ، زهراحصارباني ، رحمت الله شهبازي ، حسين بني اسدي ، نصرت الله زماني، زينب مرزوقي،

پروين جعفري، آرين آراني

فهرست مطالب گزارش سال اول اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی

فصل اول : معرفي مقدماتي طرح

فصل دوم: فعاليت هاي کميته علمي

فصل سوم: فعاليت هاي کميته توانمند سازي و آموزش

فصل چهارم: فعاليت هاي کميته نظارت

فصل پنجم : تحليل و جمع بندي گزارش گروه پشتيباني طرح ارزشيابي توصيفي استانها

تکمله:

در طراحی و اجرای پیش آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی که در سال تحصیلی 82-1381 انجام شد و گزارش اجمالی آن نیز در همین وبلاگ در اینجا در تیر ماه 1382 منتشر گردید؛ از متخصصان تعلیم وتربیت دانشگاهی مستقل وغیر وابسته به وزارت آموزش و پرورش در حد بسیار محدودی استفاده شد.اما در دوسال تحصیلی پیاپی بعد از آن در اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی تمامی فرایند اجرا و نظارت بر طرح توسط همکاران سازمانی شاغل و وابسته به وزارت آموزش وپرورش انجام شده است!!! این گزارش نیز حاصل فعالیت همین همکاران در اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در سال تحصیلی 83-1382 می باشد که دقیقا با یکسال تاخیر منتشر شده است.
براساس مصوبات شورای عالی آموزش وپرورش قرار است که ارزشیابی از طرح توسط پژوهشکده تعلیم و تربیت که آن هم وابسته به وزارت آموزش وپرورش است صورت گیرد تا در صورت موفقیت طرح نسبت به اجرای سراسری آن پس از سه سال اجرای آزمایشی تصمیمات لازم از سوی شورا اتخاذ شود.از آنجا که با گذشت بیش از دوسال از اجرای آزمایشی طرح ، گزارشی از انجام چنین ارزشیابی را رویت نکرده و حتی نشنیده ام که چنین ارزشیابی ای به اجرا گذاشته شده باشد.
البته در برخی از جلسات طرح ارزشیابی توصیفی نماینده پژوهشکده حضور داشته است که چنین حضور غیر سیستماتیک و مقطعی را نمی توان به عنوان ارزشیابی از طرح محسوب نمود. احتمالی که مطرح می شود آن است که رویکرد متخذه برای ارزشیابی این طرح در پژوهشکده ،رویکردی سنتی بوده و پژوهشکده منتظر است تا اجرای آزمایشی خاتمه یابد و مثلا در تابستان سال 1385 با انجام یک نظر سنجی در مورد نتایج حاصل از اجرای این طرح ، اظهار نظر نماید. این در حالی است که به نظر نگارنده اتخاذ رویکرد سنتی برای ارزشیابی این طرح چاره ساز نیست و ارزشیابی آن می باید با رویکرد توانمند ساز توسط مجریان و ارزشیابان توانمند ساز مستقل ، با انگیزه و مسلط بر رویکردهای نوین ارزشیابی، در طول اجرای آزمایشی به صورت مستمر صورت می گرفت.
مسئله نحوه ارزشیابی از طرح ارزشیابی توصیفی و بسیاری از نکات تامل بر انگیز دیگر که در کارآمدی اجرای طرح نقشی حیاتی داشتند و خواهند داشت از نکاتی است که در سال های 1382 و 1383 در همایش مجریان طرح که گزارش آن در اینجا و نیز در اینجا منتشر شده و نیز در جلسه ای در دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی در پاییز سال 1382 که گزارش آن هم در اینجا منتشر شده و در چندین نوبت دیگر به صورت حضوری وتلفنی به مسئولین اجرای این طرح (آقایان : دکتر حسین احمدی ،دکتر محمد حسنی و مرتضی شکوهی ) گوشزد نموده و به قول دکتر احمدی اتمام حجت!! کرده ام .
البته مسئول ارشد و دست نیافتنی این طرح در وزارت آموزش و پرورش دکتر سید مختار موسوی هستند.بنده یکی دو بار بیشتر فرصت شرف یابی به حضور ایشان را نداشته ام.در کوران اجرای طرح نیز در پاییز سال 1382 در طول یک هقته به صورت مکرر تلاش زیادی برای ملاقات با ایشان کردم ؛ تا نکاتی را به استحضارشان برسانم ؛ ولی گوشی برای شنیدن حرف های من پیدا نشد!و با اینکه ایشان در دفتر کارشان در تهران تشریف داشتند و در سلامت هم بودند ؛ موفق به این امر خطیر نشدم !!

متاسفانه تا کنون که دوسال از اجرای آزمایشی طرح می گذرد؛ ارائه این تذکرات مشفقانه صرفا موجب کنار گذاشته شدن من از گردونه هکاری رسمی در اجرای طرح ارزشیابی توصیفی شد و با هیچ گونه باز خورد دیگری از سوی مدیران و کارکنان وزارت آموزش وپرورش مواجه نشده است و عمدتا با سکوت از آن گذشته اند؟!! اگرچه در همین گزارش عواقب بی توجهی به این قبیل تذکرات واقع بینانه و دوستانه کاملا نمایان شده است اما باید منتظر ماند ودید که سرنوشت نهایی این نوآوری در وزارت آموزش وپرورش چگونه رقم خواهد خورد؟!

فصل اول:

معــــرفي مقدماتي طرح ارزشیابی توصیفی

الف- مباني نظري طرح

تعليم و تربيت در مسير حركت تكاملي خود متأثر از مكاتب گوناگون كمتر از نظام مندي كلي برخوردار بوده و عمدتاً به سوي يكسو نگري گام برداشته است و در طول هزاران سال حركت و تلاش براي تبيين و توضيح رشد و تكامل تربيتي عموماً عادت دادن ، استفاده از حيوانات براي آزمايش و تعميم آن به انسان ، آموزش تلقيني توأم با تكرار و تمرين و به طور كلي داشتن تصويري مكانيكي از انسان مطرح بوده است ، همه اين ديدگاهها و در مكاتب مختلف، يادگيري و آموزش را يك فرآيند افزايشي دانسته ، اجزاء را به صورت جدا از هم داراي معنا دانسته و يادگيري را جزء به جزء پنداشتهاند . در مقابل اين ديدگاهها نظريههاي ديگري مطرح شده است كه حركتي را نمايندگي ميكند كه دو باور عمده بر آن حاكم است:

1ـ يكتا بودن و اهميت خود انسان
2ـ واكنش شديد در برابر رويكردهاي ماشين نگر و مادي به مطالعه انسان
ويژگي مهم رويكرد انسان گرا توجه بيشتر به تفكر و احساس و نه كسب دانش، معطوف است ، در آموزش و پرورش سنتي تمركز بر نتايج ، ايستايي و عدم انعطاف ، تكرار پذيري و بي توجهي به تعاملها و حاكميت ارزشيابي غير تأويلي به چشم ميخورد و اين در حالي است كه توجه به انساني كردن تعليم و تربيت و ظهور مكاتب انسانگرايي به ويژه در روانشناسي زمينه بروز توجه به ارزشيابي تأويلي و فرآيندي را فراهم نموده است، ارزشيابي تأويلي يا رويگرداني از كميتها در مكاتب متعدد داراي مبنا و مآخذي است

:1ـ وجود قوه عقل و خرد در انسان
هدف تعليم و تربيت رشد تفكر عقلي ، روشن بيني ، گوش دادن به نظرهاي مخالف ، خودداري از تناقضگويي و حمايت از حقيقت است ، متأسفانه شيوه آموزشهاي فعلي بر مبناي فهم و تعقل نبوده ، با اصول و اهداف تعليم و تربيت هماهنگ نيست و فقط تكرار و تمرين و تلقين و تكيه بر اهداف عيني و رفتاري و ارزشيابي از همين آموختهها به عنوان اساسيترين وظيفه تعليم و تربيت تلقي گرديده است در حالي كه ارزشيابي نيز بايد گامي در جهت تقويت قوه تفكر ، پرورش عقل و سنجش درك و مفاهيم اساسي و آشنايي با روشهاي علمي باشد در غير اين صورت معنا و نتيجه آن بي احترامي به شأن و مقام انسانيت و يا حداقل كم اهيمت جلوه دادن اين قوه دروني و انساني است.
2ـ قدرت انتخاب
انسان موجودي مختار و آزاد آفريده شده است و با كمك فطرت خداجوي خويش و نيروي عقل آزادانه به سمت خير و شر ميل مينمايد(سوره انعام /107)
بر اين اساس تعليم وتربيت مفهوم خاص خود را پيدا کرده است . رشد وكمال انسان در آزادانه برگزيدن و فعاليت اختياري و انتخابي او است. انسان آزاد با قدرت عقل خلاقانه در برابر مسائل ايستاده و راهحل جديد ميآفريند ؛لذا در تعليم و تربيت و ارزشيابي بايد تقويت اراده و افزودن قدرت تصميمگيري مد نظر باشد. به اعتقاد روسو نيز جامعه بايد چنان برپا گردد كه بنياد آن بر حق و آزادي انسان باشد و تربيت بايد چنان راهي را بپيمايدكه با راه طبيعت ناسازگار نباشد ، از اينرو كار تربيت دگرگون كردن و اصلاح كودك نيست بلكه شكوفاندن توانايي هاي سرشتي وي است. ديويي نيز معتقد است كودك بايد آزادي و انتخاب را در مدرسه بيازمايد و بياموزد. از نظر وي آزادي، رفتار كردن طبق تمايلات نيست .آزادي توانايي كنترل خويش است و آرمان تربيت ، پديد آوردن توانايي كنترل خود است (به گفته افلاطون برده كسي است كه انجام دهندة مقاصد شخص ديگري است) ديويي نتيجه ميگيرد اگر آزادي در معناي حقيقي آن، كه همان به فرمان درآوردن خويش است ، فهميده شود به هيچ رو مخالف انضباط نيست (براي مثال قاعدههاي بازي به بازيكنان تحميل نميشود ولي همه بازيكنان آزادانه رفتار خود را براساس قاعدهها تنظيم ميكنند)… براساس اين ديدگاهها، دانشآموز انديشه خود و محيط پيراموني خود را نقد ميكند و معلم براساس همين شهامت دانشآموز، ضمن راهنمايي او به افكار او نيز ارزش مينهد.
3ـ فرآيند پوپايي ، تلاش و كمال جويي انسان
در ديدگاه اسلامي ، انسان اگرچه داراي "خود" ثابت و پايداري است ولي تجارب آدمي رو به توسعه بوده و او همواره در انديشه پرورش ، تغيير شخصيت ، بررسي ، تلاش ،نقد ، سبقت در جهت پيشرفت و بهبود خويش است، در اين ديدگاه تعليم و تربيت به دست خود انسان و بر اثر تلاش و كشف و ابتكار فرد صورت ميپذيرد در مكتب الهي جمع آوري دانش ومحفوظات صرف، بهاي كمتري داشته ، به ارزش هاي انسان ، قابليت او ، تلاش براي تكامل و توسعه تجارب فرد ارزش داده شده است .روسو نيز معتقد است آموزگار خوب كسي نيست كه در كمترين زمان بيشترين چيزها را ميآموزد بلكه كسي است كه شوق به آموختن و فهميدن رادر شاگرد بر ميانگيزد. با اين نگرش حتي جريان يادگيري را خود ياد گيرنده ارزيابي مي کند و گرفتار امتحانات مكرر از بيرون نيست در تعاليم الهي حركت در مسير، ارزشمند است (سوره ق ، آيه 3).

4- توجه به تفكر انتقادي ، خلاقيت ونيازها جديد جوامع

در تعليم وتربيت خلاق به جاي ارائه و محتوا و تأكيد بر آن در همه طول سال ، چگونگي مشاركت مسالمت آميز ، گفتگو و روش تحقيق و كاوشگري آموخته ميشود به اعتقاد ديويي چون نميتوان وضعيت آينده و مشكلات آنرا پيش بيني نمود عرضه كردن راه حلي كلي نيز ممكن نيست از اين رو بايد به جاي آنكه مشكلات معيني را براي شاگرد طرح و حل كنيم ، خلاقيت و توانايي حل مشكلات را در او بپرورانيم . از نظر وي بهترين روش آموزش به كار بردن روش پژوهش علمي از سوي خود دانشآموزان است و كار آموزگار ياري رساندن وراهنمايي در كار پژوهش است (منظور از پژوهش علمي همان روبرو شدن با وضعيت مبهم و طرح پرسش دقيق و جستجوي اطلاعات و … است ).
5ـ توجه به عواطف و هوش هيجاني
انسان موجودي پيچيده و مركب از ابعاد شناختي ، اجتماعي ، جسماني ، عاطفي و… است . كمال و رشد و قابليت موجود در فرد، مترصد فرصتي براي ظهور و بروز و تجلي است و رشد و تكامل سنجيده وي تا حدودي هماهنگي بين قواي متضاد دروني و تعادل بين آنهاست . آن چيزي كه در تعليم و تربيت كشورمان به شدت مورد توجه قرار گرفته، توجه به بعد شناختي و هوش شناختي است؛ در حالي كه هوش شناختي تنها شاخص عمده براي پيش بيني موفقيت فرد نيست به نظر بارـ آن بسياري از كساني كه از هوش شناختي بالايي برخوردارند با عدم موفقيت و سر در گمي روبرو هستند در حالي كه افراد كم هوشتري را ميتوان يافت كه موفق ترند . يكي از انديشههاي روســـــو كه او را از هم عصرانش متمايز ميكند، اين است كه انسان را نبايد فقط جانوري هوشمند شمرد. هوش به هيچ رو برترين جنبه انسان نيست ؛ زيرا ممكن است به خدمت جنبههاي پست در آيد . امتياز انسان در “ توانايي تشخيص نيك از شر ” و گرايش به نيكي است ؛ لذا در مدارس بايد علاوه بر ابعاد شناختي به پرورش عواطف فرد توجه کرده و به افراد چگونگي ايجاد رابطه مناسب با ديگر دانشآموزان و معلمان را آموخت . كنترل هيجان و آموزش مهارتهاي هيجاني، ضمن افزايش عزت نفس آنان را در آزمونها و پاسخگويي به سؤالات كمك خواهد كرد.
همانگونه كه ذكر شد ديدگاه مبتني بر يادگيري نتيجه مدار، رفتار انسان را به امور ساده ، قابل مشاهده و اندازهگيري محدود ساخته است و كليه يادگيريها را نتيجه شرطي شدن رفتار ميداند در حالي كه بسياري از رفتارهاي پيچيده انساني مانند تحليل كردن ، تفسير كردن ، استدلال كردن ، حل مسأله ، قضاوت و ارزشيابي را نميتوان در قالب رفتارهاي ساده محرك ـ پاسخ توجيه نمود به علاوه تأكيد بيش از حد بر نتيجه، قدرت خلاقيت و نوآوري را از شاگردان سلب نموده تعليم و تربيت پويا را مكانيكي خواهد نمود.در مقابل نظريه رفتارگرايي كه در جريان آموزش و يادگيري به بازده يادگيري توجه ميكند نظريه شناختي كه به چگونگي و نقش فرآيندهاي ذهني در يادگيري اهميت بيشتري ميدهد، مطرح شده است.از ديدگاه شناخت گرايان ، يادگيرنده در جريان يادگيري حالتي انفعالي ندارد بلكه حالتي تعاملي داشته، ميكوشد تا اطلاعات دريافت شده از محيط را پردازش كند و به آنها معناي خاص بدهد ، در اين رويكرد معنا آن چيزي نيست كه در سخنان معلم يا در محتواي كتاب درسي نهفته باشد بلكه معنا در اثر دريافت و پردازش اطلاعات در ذهن يادگــيرنده به وجود ميآيد، هر چه مطالب و مفاهيم درسي از نظر زماني و مكاني به يكديگر نزديكتر و باشند ، وحدت ميان آنها در ذهن آسانتر صورت ميگيرد و موجب تشكيل طرح و سازمانهاي كلي تر و پايدارتر ميشود. چنانچه معلم ، اشياء ، اشخاص ، اعمال و پديدههاي مشترك را در يك قالب كلي طبقه بندي و عرضه كند به تشكيل ساختهاي ذهني كلي و قابل تعميم در ذهن يادگيرنده بيشتر كمك خواهد نمود.فراشناخت به دانش و شناخت انسان از فرآيند و توليدات شناختي خودش و هر چيز ديگري كه مربوط به آن است بر ميگردد، در فراشناخت به عنوان دانش و نظارت كنترل انسان بر فعاليتهاي فكري و يادگيري خود ، سه مؤلفه مهم و به هم پيوسته وجود دارد كه در جريان آموزش و يادگيري فرآيندي بايد به آنها توجه شود:1ـ دانش مربوط به خود يادگيرنده (مثل آگاهي از علايق ، نقاط قوت ، ضعف ، عادت مطالعه و…) 2ـ دانش مربوط به تكليف يادگيري (مثل اطلاعات مربوط به دشواري تكاليف مختلف و مقدار كوشش مورد نياز براي انجام تكاليف درسي )
3ـ دانش مربوط به راهبردهاي يادگيري و چگونگي استفاده از آنها در تدريس به شيوه فراشناختي معلم بايد از خود سؤال كند : يادگيرنده براي يادگيري يك موضوع چه حقايق و اطلاعـــاتي را بايد بداند ؟ چگونه و با چه روشي بايد اين حقايق و اطلاعات را سازماندهي كند؟ و در نهايت چرا بايد اين موضوع را بداند؟
دانش درباره فراشناخت زماني رخ ميدهد كه يادگيرنده از مهارتهاي شناختي خود آگاه است . معلم ميتواند در فرآيند ياددهي ـ يادگيري از طريق ارزشيابي مستمر و ارائه بازخوردهاي اصلاحي به ياد گيرنده كمك كند تا نقاط قوت و ضعف خويش را بشناسد و براي كاهش مشكلات خود در يادگيري اقدام نمايد.به اعتقاد ويگوتسكي فراگيري منظم با انگيزه كافي با آگاهي از معناي آنچه آموخته ميشود ميسر مي شود . آگاهي همانا اطلاع از فعاليت ذهن است و مستلزم دريافت معناي فعاليت است و اين خود مستلزم تعميم آگاهي از فرآيندي است كه انجام ميدهيم ، پس تفكر آگاهانه به نظام سازي ميل دارد . تدريس درمدرسه يك عامل مهم رشد تفكر منظم است و بايد به فرآيند تعميم آگاهي دانش آموز از فرآيندهاي ذهني خويش كمك كند . با تفكر منظم است كه فرد بر فعاليتهاي ذهني خويش چيرگي مييابد. تدريس خوب با روشهايي مشخص ميشود كه به فراگير و انسجام فرآيندهاي چيرگي فكري كمك ميكنند به گفته ويگو تسكي “ آگاهي و چيرگي سنجيده، فايده اصلي سالهاي مدرسه“ است .
رويكردهاي جديد سنجش
بي ترديد ديدگاههاي جديد در روانشناسي به ويژه يادگيري، نتايج ودلالتهايي در حوزه سنجش تحصيلي داشته است . جنبشهاي متفاوتي كه همگي متاثر از روانشناسي جديد ميباشد به وجود آمده است كه برخي از آنها عبارتند از: سنجش پويا ، سنجش عملكرد ، سنجش واقعي ، سنجش فرايندي و مانند اينها.

سنجش واقعي
اساس و محتواي روش سنجش واقعي بر نظريه ساخت نگر استوار است. نظريه ساخت نگر به بنا شدن دانش از طريق تجربه فردي تأكيد فراوان دارد . فعاليتهاي اخير روانشناسي نشان ميدهد يادگيري ، شبكهاي از ارتباطات دروني است و نه يك نقشه بيروني كه مستقيماً به ذهن يادگيرنده منتقل شده باشد و يادگيرنده به هنگام يادگيري در يك فرآيند يا سازماندهي و بازساخت اطلاعات درگير ميشود ، در اين ديدگاه، يادگيري “ فرآيند ” بنا كردن دانش است ، ورث معتقد است “ معنا از بيرون به دست نميآيد ، معنا از درون و براساس نحوه سازماندهي ادراك شخص و به روشي كه هر فرد دارد ، ساخته يا بنا ميشود. ” اصول مهم نظريه ساخت نگر در مورد يادگيري و سنجش بشرح ذيل است:
1ـ ياد گيري فرآيندي غير خطي است.
2ـ يادگيري، فرآيند بنا كردن دانش است . در اين فرآيند، فراگير دانش را توليد كرده و براساس تجربه شخصي به اطلاعات معنا ميدهد .
3ـ دانش آموزان در جريان يادگيري بايد با تفسير اطلاعات آنرا به دانش قبلي خود ربط دهند.4ـ روشهاي سنجش بايد توانايي دانشآموزان را در استفاده از مهارتها و راهبردهاي آموخته شده نشان دهد.سنجش عملكرد
اصولاً بخش قابل توجهي از بازدههاي يادگيري به درستي و با رعايت حق مطلب، قابل سنجش با آزمونهاي معمول نيست براي مثال مهارتهاي سخن گفتن ، مطالعه كردن و گوش دادن ، خلق يك اثر و تعبير و تفسير و استفاده از نقشهها و نمودارها و… همگي بازدههاي يادگيري اند كه به علت “ماهيت عملي و رفتاري “ نياز به روشهاي سنجش عملكرد دارند، منظور از عملكرد، رفتار واقعي و عيني قابل مشاهده فرد ميباشد.آزمونهاي عملكردي نه تنها فرآورده بلكه فرآيند و مراحل انجام كارها “ را نيز بررسي و آزمون ميكنند از آنجا كه در يكسري از امور و اهداف يادگيري ، فرآيند و نحوه انجام كار به اندازه برون داد آموزش ،اهميت دارد آزمونهاي عملكردي ضرورت خود را نمايان ميسازند؛ فرضاً در مورد تعمير ادوات فيزيكي مثل راديو يا اتومبيل هر چند اصل تعميرشدن ضروري است ليكن مدت زمان صرف شده براي عيب يابي و شيوه يافتن عيب ، منطقي و اصولي و منظم بودن مراحل عيب يابي يا اتفاقي و تصادفي بودن آن و استفاده درست از وسايل و ابزار تعمير ، از لحاظ اصول آموزشي فني و حرفهاي اهميت فراواني دارد.چرايي يادگيريها و علل ناتواني يادگيري ، هدف روشهاي سنجش پوياست ، چگونگي يادگيري نيز توسط اين روشها بررسي ميشود و به همين لحاظ اين روشها ابزار كارآمدي براي سنجش و اصلاح تدريس گزينش و جاي دهي فراگيران ، اعطاي گواهينامه و حتي ارزشيابي برنامههاي آموزشي تلقي ميگردند . بها دادن به ارزيابي قوه تفكر ،انديشيدن ، استدلال كردن ، مقايسه ، تحليل كردن ، قضاوت و ارزشيابي نمودن، ارائه روشها و ايده هاي نو و مبتكرانه ،همگي از دستاوردهاي روش پويا و تعاملي محسوب ميشود.
ابزارها
به تبع تغيير در رويكردهاي سنجش ، ابزارهاي متناسب با آنها به كار گرفته شده است كه برخي از آنهابه شرح زيرند:
تكاليف
فعاليتها يا تمرينهايي هستند كه دانشآموزان با اجراي آنها دانش و مهارت خود را در يك يا چند موضوع درسي خاص نشان ميدهند. در رويكردهاي جديد سنجش از ابزار هاي متنوعي براي جمع آوري اطلاعات درباره عملكرد دانشآموزان استفاده ميشود كه در اينجا به معرفي 2 نوع از مهمترين آنها يعني تكاليف عملكردي و پوشه كار اشاره ميشود :
تكاليف عملكردي
تكاليف عملكردي فعاليتهاي كوتاه يا بلند مدتي هستند كه در آنها فرصتهاي غني براي يادگيري و همچنين فرصتهاي نظام دار براي ارزشيابي كيفيت عملكرد دانشآموزان فراهم ميشود . مشخص كردن پيامدها و شاخصهاي رفتاري براي تكاليف ، تعيين كلاسها ، تهيه يك بافت معنادار براي تكاليف تهيه تكاليف و ارزشيابي عملكرد را ميتوان از مراحل تدوين تكاليف عملكردي برشمرد.
پوشه عملكرد
مجموعه اي از نوشته ها و آثار تهيه شده به وسيله دانشآموز است كه پيشرفت تحصيلي را در يك يا چند ماده درسي نمايان ميكند . براي اينكه مجموعه مورد نظر (محتواي پوشه) در پيشرفت يادگيري دانشآموز مؤثر باشد ، لازم است معلم قبل از آغاز درس توجه دانشآموزان را به هدفهاي درس جلب كند و محتواي درسي شامل كتاب درسي و مطالب جانبي را براي تحقق هدفهاي درس با مشاركت دانشآموزان برگزيند واز پيش شواهدي را كه ميتواند نشانگر تحقق هدفهاي درسي باشد به اطلاع دانشآموزان برساند. محتواي پوشه عملكرد ميتواند شامل موارد زير باشد :
ـ نوشته هاي دانشآموز كه حاكي از كوششهاي اوست
ـ يادداشتهاي معلم و والدين درباره كوششهاي دانش آموز
ـ پوسترهاي تهيه شده به وسيله دانش آموز
ـ گزارشهاي پژوهشي دانش آموز
ـ داستانهاي مرتبط با اهداف درسي كه به وسيله دانش آموز تهيه شده است.
ـداده هاي مربوط به نگرش دانش آموزـ نتايج مصاحبه با دانش آموز
ـ نامه هاي مربوط به دانش آموز
ـ كارهاي هنری حل تمرينات
- نتايج خود – ارزيابي دانش آموزان و نتايج ارزيابي
فهرست وارسي (چك ليستها)
فهرست وارسي عبارت است از فهرست اقدامات ، فعاليتها و يا رفتارهايي كه مشاهده كننده در طول مشاهده ثبت ميكند . ويژگي مهم فهرستهاي وارسي آن است كه از طريق آنها به سادگي ميتوان مراحل انجام يك كار يا توليد يك محصول را كنترل کرد و به سرعت به نقاط قوت و ضعف فراگيران پي برد ، از چک ليستها به ويژه ميتوان براي تشخيص مشكلات فراگيران در انجام فعاليتهاي عملكردي استفاده کرد.برگ ثبت گزارش توصيفي
عبارت است از توضيحات نوشته شدهاي از جريان رشد و پيشرفت و رفتارهاي دانشآموز كه معلم آنها را تنظيم و نگهداري ميكند؛ به عبارت ديگر توصيفي است از مشاهده دانشآموز در موقعيت هاي مختلف و رفتارهاي ويژهاي كه از وي سر ميزند. موقعيتهاي زيادي وجود دارد كه معلم ميتواند از آنها گزارش مشروحي تهيه نمايد؛ مثلاً تهيه گزارش راجع به مهارت دانشآموزان در كاربرد مواد و يا کار گروهي دانش آموزان.
كارنامه توصيفي
ارزشيابي براساس ويژگيهاي ذكر شده ايجاب مينمايد كه گزارش پيشرفت دانشآموز را به صورتي ديگر تدوين نماييم و لازم است ابعاد شناختي ، عاطفي، اجتماعي و بدني شخصيت دانشآموز را مورد عنايت قرار دهيم و براي هر يك از اين حيطهها انتظاراتي منطبق با اهداف و برنامه درسي تنظيم نمائيم. معلم بايد در طول سال شواهد كافي براي داوري درخصوص تحقق انتظارات جمع آوري نمايد و در نهايت داوري خود را به همراه توصيه در كارنامه منعكس نمايد داوري معلم براي تحقق انتظارات در طيف چهار قسمتي اعلام ميشود كه عبارتند از:
ـ كاملاً تحقق يافته يا بالاتر از حد انتظار
ـ تحقق يافته يا در حد انتظار
ـ نسبتاً تحقق يافته يا نزديك به انتظار
ـ نيازمند به تلاش بيشتر
ب- بيان اجمالي طرح ارزشيابي توصيفي
طرح ارزشيابي توصيفي در آموزش و پرورش ايران را مي توان يکي از نوآوريهاي مهم حوزه تعليم و تربيت کشورمان خواند که قادر است تحولات بنيادين و گسترده اي را در حوزه هاي متعدد جامعه ايجاد کند. نظام رايج ارزشيابي تحصيلي به عنوان الگوي مسلط در چگونگي تبيين وضعيت پيشرفت تحصيلي دانش آموزان ايران ، تاکنون آثار و پيامدهاي عميقي را به وجود آورده است که دامنه آن تا بخشهاي وسيعي از جامعه همچون اشتغال ، بهره وري اجتماعي ، مشارکت اجتماعي و ... گسترده شده و نوعي الگوي رفتاري را پديد آورده و کارکردهاي عمده اي را بر بهداشت و سلامت رواني جامعه بر جاي گذاشته است.اين نوع الگوي رايج که بهصورت ساده مي توان آن را يادگيري براي ارزشيابي يا يادگيري جهت داده شده به وسيله سنجش بخوانيم. به دليل ويژگيهاي خاص خود و نوع ابزارهاي مورد استــــفاده در آن که مهم ترين ويژگي آن ها هنجارگرايي و کمي بودن است توانسته الگوي خاصي در نظام تعليم و تربيت و فرايند ياددهي – يادگيري دانش آموزان به وجود آورد، که تاثيرات آن از وضعيت پيشرفت تحصيلي تا سازگاري اجتماعي و عاطفي وحتي چگونگي ارتقاء ، شکست وترک تحصيل گسترده شده است. ارزشيابي کيفي – توصيفي متاثر از اين شرايط و در نقد مولفه هاي بنيادين آن ها کوشش مي کند، چهره جديدي از اهداف و ابزارهاي ارزشيابي بدست دهد.
1- تعريف طرح ارزشيابي توصيفي
ازشيابي کيفي – توصيفي آن چنانکه از نام آن پيداست؛ الگويي کيفي است که تلاش مي کند ،برخلاف الگوهاي رايج ارزشيابي به جاي نگاه کمي نگري ، از طريق توجه به معيارهاي برنامه درسي و آموزشي به عمق و کيفيت يادگيري دانش آموزان توجه کند و تبيين و توصيفي از وضعيت آن ها ارائه کند که از اين رو ويژگي تفسيري مي يابد.
علاوه بر اين ارزشيابي کيفي – توصيفي به مشارکت و مداخـــــله دانش آموز در ارزشيابي از طريق ابزارهايي چون پوشه کار و سنجش پروژه اي اهميت مي دهد.
به طور خلاصه ويژگيهاي ارزشيابي توصيفي را مي توان به صورت زير فهرست کرد:
- توجه به تنوع و تغيير مقياس سنجش
- توجه به جايگاه دانش آموز
- توجه به تنوع و تغيير ابزارهاي ارزشيابي
- توجه به معيارهاي برنامه درسي و آموزشي
- توجه به اهميت سازگاري اجتماعي در کنار پيشرفت تحصيلي
- توجه به اهميت بهداشت رواني در فرايند ياددهي – يادگيري و ارزشيابي آن
- توجه به حيطه هاي مختلف يادگيري
2 -ضرورتهاي تهيه طرح
ـ وجود پديده كودك آزاري تحت تأثير نتايج ارزشيابي تحصيلي آنان
ـ ترديدهاي جدي درباره اعتبار امتحان در سنجش اهداف
ـ ضعفهاي اساسي امتحانات رايج شامل: تقلب ، اضطراب ، محدود کردن خلاقيت دانش آموزان ، ايجاد نگرش منفي نسبت به مدرسه و علم، تحديد اهداف يا فروكاستن اهداف عالي به اهداف جزيي و كوچك،ـ هدف شدن امتحان و فرو كاستن ارزشيابي به امتحان كردن ، بي توجهي به ابعاد متفاوت شخصيت دانش آموزان
3-اهداف طرح ارزشيابي توصيفي
ـ بهبود فرايند ياددهي ـ يادگيري
ـ فراهم نمودن زمنيه مناسب براي حذف فرهنگ بيست گرايي
ـ تاكيد بر اهداف آموزش و پرورش در فرايند يادگيري به جاي محتوا
ـ فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف حاكميت مطلق امتحانات پاياني در تعيين سرنوشت تحصيلي دانشآموز
ـ افزايش بهداشت رواني محيط ياددهي ـ يادگيري
4-اصول طرح ارزشیابی توصیفی
اين طرح با عنايت به اصولي شكل گرفته است كه ناشي از مباني فلسفي و روانشناختي، اهداف طرح و آسيب شناسي وضع موجود است. که عبارتند از:
ـ توجه همه جانبه به ابعاد مختلف شخصيت دانش آموزان: چند جانبه گرايي
ـ توجه به فرايند رشد و پيشرفت دانش آموز: فرايند گرايي و استمرار
ـ توجه به بازخورد توصيفي سازنده : بازخورد گرايي ، توصيف گرايي
ـ توجه به روشهاي مختلف جمع آوري اطلاعات :كثرتگرايي
ـ توجه به انتظارات واقعي از دانش آموزان :عملكرد گرايي
5-راهكارهاي مورد توجه در اين طرح عبارتند از :
ـ ارزشيابي تكويني
ـ ارزشيابي عملكرد
به طور كلي راهكار عملي اين طرح ، انتخاب و برجسته کردن شيوه ارزشيابي تكويني است ، كه به نوعي با ارزشيابي مستمر شباهت دارد اين راهكار يعني ارزشيابي تكويني بايد ويژگيهايي را داشته باشد كه در اصول ذكر شده است.
ارزشيابي عملكرد هم شيوهاي از ارزشيابي است كه امروزه در تعليم و تربيت مطرح شده است و به دليل تناسب با اهداف طرح به عنوان راهكار انتخاب شده است .
اجرای پیش آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی
براين اساس، طرح ارزشيابي توصيفي به پيشنهاد شوراي عالي به صورت پيش آزمايشي در سال تحصيلي 82/81 در تعداد محدودي كلاس (25) در پنج استان در كنار ارزشيابي رسمي اجرا شد. در پايان اجراي پيش آزمايشي اين طرح فعاليتهايي صورت گرفت تا نسخه كاملتر طرح ارزشيابي توصيفي براي اجراي آزمايشي آماده شود. (مشروح اين فعاليتها در صفحات بعد خواهد آمد.)

گزازش اجرای پیش آزمایشی طرح را می توانید در اینجا بخوانید.

تشکیلات و ارکان اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی

وقتي طرح ارزشيابي توصيفي براي اجراي آزمايشي آماده شد ؛ 200 كلاس در استانهاي كشور انتخاب شدند و پس از طي دوره توجيهي براي مجريان از اول مهر ماه سال 83/82 اجراي طرح آغاز گرديد در حين اجرا براي معلمان، كارگاه آموزشي در پنج استان اجرا شد و عمليات نظارت و پشتيباني طرح نيز از سوي ستاد و مراكز استانها صورت پذيرفت .
در ستاد، 3 كميته براي پشتيباني طرح شكل گرفت كه عبارتند از :
ـ كميته علمي
ـ كميته نظارت
ـ كميتةتوانمند سازي و آموزش
در استانها نيز گروه پشتيباني طرح با عضويت افراد زير شكل گرفت
ـ معاون پشتيباني سازمان
ـ معاون آموزش عمومي استان
ـ كارشناس مسؤول ارزشيابي استان
ـ رئيس گروه ابتدايي استان
ـ نماينده معلمان مجري طرح
ـ نماينده مديران مجري طرح
ـ ناظر علمي طرح
در ادامه اين گزارش ابتدا فعاليتهاي كميته علمي و سپس كميتةنظارت و آنگاه كميتة توانمند سازي و آموزش مطرح ميشود وسپس جمع بندي از گزارش هاي رسيده از گروه پشتيباني استان ها ارائه مي شود.

فصل دوم:

فعاليتهای کميته علمی طرح ارزشیابی توصیفی

الف ـتحقيقات و مطالعات 1

-اجراي طرح پژوهشي تحت عنوان : « بررسي كارنامه هاي توصيفي در چند كشور جهان » اين پژوهش با بررسي 40 كارنامه از كشورهاي مختلف جهان و تحليل محتوا و ساختار آنها و رويكرد احتمالي سنجش مبتني بر آن به ارائه الگويي براي كارنامه توصيفي اقدام نمود.2- اجراي طرح پژوهشي "نقد و بررسي الگوهاي مقابله با شكست تحصيلي"، اين پژوهش به نقد و بررسي دو الگوي رايج در جهان يعني الگوي تكرار پايه و الگوي ارتقاء خودبه خود تحصيلي پرداخته و در پايان به ارائه الگوي ميانه دست زده است.3- اجراي طرح پژوهشي "بررسي نگرش و دانش معلمان آموزش و پرورش شهر تهران نسبت به ارزشيابي مستمر" ، در اين پژوهش تلاش شده است كه ديدگاه و ميزان آگاهي معلمان از ارزشيابي مستمر بررسي شود. نتايج آن نشان ميدهد كه معلمان ديدگاه دقيق و كاملي از مفهوم جديد ارزشيابي ندارند.4- طرح پژوهشي" بررسي نظام سنجش تحصيلي در چند كشور و ارائه الگوي مناسب" در حال اجرا ست و تلاش مينمايد كه الگوي مناسبي را براي نظام ارزشيابي دوره عمومي كشور ارائه دهد.5- "ارزشيابي كيفي" در اين پژوهش ابعاد و عناصر و ابزارها و مباني نظري اين رويكرد در ارزشيابي بررسي شده است اميد است گزارش نهايي اين پژوهش به صورت كتابي منتشر شود 6- "بررسي مقايسه اي نقش الگوهاي تكرار پايه و ارتقاءخودبه خود تحصيلي در پيشرفت تحصيلي"، اين پژوهش در حال اجرا است.7- "ارزشيابي از طرح پيش آزمايشي ارزشيابي توصيفي" ، اين مطالعه توسط آقاي محقق معين اجرا شد و گزارش تحليلي آن به دفتر ارائه گرديد.8- "تجزيه و تحليل نظرات مجريان طرح پيش آزمايشي" ؛ اين بررسي توسط آقاي آراني انجام گرفته است كه در آن نقاط ضعف و قوت ابزارها و روشهاي به كارگرفته شده در طرح پيش آزمايشي از ديدگاه معلمان مجري بررسي شده است.9-ترجمه و تأليف چند مقاله درخصوص ارزشيابي با عناوين زير- ترجمه مقاله سنجش عملكرد در كلاس - ترجمه مقاله سنجش اصيل - ترجمه مقاله معنا و مفهوم ارزشيابي تكوينيتوسط دکتر حسني- تاليف مقاله خرداد ماه آزمونها و خطاها، دكتر حسني نشريه نگاه و روزنامه مردم سالاري - آيا ارزشيابي توصيفي همان شيوه حذف مردودي است ،دكتر حسني ، روزنامه همشهري - ارزشيابي توصيفي روند تهيه و اجراي آن، دكتر حسني، نشريه تبلور- باز انديشي در پديده تكرار پايه ، دكتر حسني ،آماده چاپ در فصل نامه تعليم و تربيت - ارزشيابي براي آموزش ، دكتر حسني ، آماده چاپ در مجله تكنولوژي آموزشي - ارزشيابي مستمر ، بهزاد منصوري ، آماده چاپ در نشريه نگاه - مقاله ارتقاءخودبه خود از آرمان تا واقعيت ، دكتر حسني ارائه شده در همايش ارزشيابي در هزار سوم شيراز- مقاله ارزشيابي عملكرد ،آقاي ذاكريان ، ارائه شده در همايش ارزشيابي در هزاره سوم شيراز - مقاله مباني انسان شناختي ارزشيابي و لزوم بازنگري در آن ،دكتر احمدي ارائه در همايش ارزشيابي تحصيلي - مقاله بررسي تطبيقي كارنامه هاي توصيفي دانش آموزان دوره ابتدايي در چند كشور جهان، طاهره سبحاني ، دكتر حسني ارائه شده در همايش ارزشيابي تحصيلي - آسيب شناسي نظام رايج ارزشيابي ،آقاي ذاكريان ، نشريه تبلور - تجربه مجريان طرح ارزشيابي توصيفي در تهيه و توليد پوشه كار ،آقاي شكوهي ، نشريه تبلور - دفاع از ماده 18 آيين نامه امتحانات ،دكتر احمدي ، روزنامه همشهري - ماده 18 آيين نامه امتحانات :سوابق و دلايل ، دکتر حسني ،نشريه نگاه- مصاحبه با ناظرين علمي طرح ارزشيابي در استانها كه توسط خانم خان محمدي انجام شده و توسط خانم جعفري جمع بندي شده است.

ب ـ توليدات

1-تهيه طرح ارزشيابي توصيفي، که توسط دكتر حسني رئيس گروه مطالعات دفتر و دكتر يحيي كاظمي عضو هيأت علمي دانشگاه سيستان و بلوچستان انجام شده است . در اين طرح اهداف ، ضرورتها، اصول ،رويكردها ، ابزارها ، چالشها و رويكرد اشاعه طرح مورد بررسي قرار گرفته است. اين اثر به صورت كتابي منتشر شده است2-تهيه راهنماي ارزشيابي توصيفي ؛اين اثر توسط دكتر حسني و با همفكري آقايان دكتر احمدي ، احمد شريفان، آقاي ذاكريان ، آقاي شكوهي و آقاي شهبازي توليد شده است. در حقيقت اين اثر راهنماي گام به گام اجراي ارزشيابي توصيفي در كلاس درس پايه اول است. اين اثر چند ابزار شامل چك ليست مهارتهاي اجتماعي ، فرم ثبت مشاهدات ، فرم ثبت ارزشيابي مستمر فرم ارزشيابي از پوشه كار را نيز در بردارد.3-تهيه كارنامه توصيفي ، كه محصول چند جلسه همفكري افراد فوق الذكر ميباشد اين كارنامه توسط كميتة علمي به صورت زيبايي چاپ شده و در اخيتار استانها قرار گرفته است.4-چاپ كتاب «ارزشيابي در خدمت آموزش » تاليف سركار خانم رستگار 5-وبلاگ ارزشيابي كيفي با آدرس http://arzeshyabikaifi.persianblog.comاين وبلاگ شامل بخش هاي زير است.ـ رويدادها ـ معرفي طرح ارزشيابي ـ معرفي همكاران ـ علمي همچنين اين وبلاگ امكان مبادله انديشه ها و نظرات را فراهم ميآورد .

ج- نشستها و جلسات

1- تشکيل جلسه با مجريان طرح پيش آزمايشي در استان آذربايجان شرقي ،دكتر حسني تشکيل چند نشست براي نقد و بررسي طرح پيش آزمايشي: 2 - نشست با مجريان طرح پيش آزمايشي در شهر تهران ، دكتر حسني آقاي منصوري 3- نشست با مجريان طرح پيش آزمايشي در استان اصفهان ،آقاي شكوهي 4- نشست با مجريان طرح پيش آزمايشي در استان زنجان، دكتر حسني آقاي منصوري 5- نشست با مجريان طرح پيش آزمايشي در استان سيستان و بلوچستان ، دكتر كاظمي 6- تشکيل10 جلسه براي تهيه جزئيات طرح ارزشيابي توصيفي و مرحله آزمايشي، با حضور دكتر احمدي، آقاي احمد شريفان، آقاي ذاكريان ، آقاي شكوهي ، دكتر حسني ، آقاي شهبازي 7- نشست با كارشناسان دفتر آموزش ابتدايي جهت توجيه طرح در دو مرحله: مرحله اول با حضور دكتر حسني و خانم جعفري و خانم خان محمدي مرحله دوم با حضور آقاي ذاكريان و دكتر حسني 8- نشست با معاونين آموزش عمومي منطقه 4 كشوري در ساري ، دكتر حسني، آقاي شكوهي 9- نشست با كارشناسان دفتر تاليف وبرنامه ريزي درسي ، با حضور آقاي دكتر احمدي ، آقاي ذاكريان ، دكتر حسني ، آقاي منصور كيايي10- نشست علمي براي توجيه طرح ، با حضور اعضاي گروه علمي ارزشيابي پژوهشكده به منظور تبيين اهداف طرح ارزشيابي توصيفي

د ـ سخنراني ها

1- سخنراني در جمع والدين دانش آموزان مجري طرح در مدرسه غنچه هاي انقلاب منطقه 16 ،دكتر حسني 2-سخنراني در جمع والدين دانش آموزان مجري طرح در مدرسه عدالت منطقه 1 ، دكتر حسني 3- سخنراني در مناطق 1 و 4 و 8 و 11 و 13 و 16 و 15 و 17 و 18 تهران در جمع كارشناسان ، مديران ، توسط دكتر احمدي ، دكتر حسني و آقاي شكوهي 4- سخنراني در همايش ارزشيابي تحصيلي مشهد ، دكتر احمدي 5- سخنراني در همايش ارزشيابي تحصيلي ايلام ، دكتر احمدي ، دكتر حسني 6- سخنراني در گردهمايي مديران مدراس ابتدايي و راهنمايي استان لرستان ، آقاي شكوهي 7- سخنراني در همايش ارزشيابي تحصيلي استان چهار محال و بختياري ، آقاي د كتر احمدي ، دكتر حسني 8- سخنراني در همايش ارزشيابي تحصيلي استان اصفهان ، آقاي دكتر احمدي 9- سخنراني و گفتگو در استان قم براي كارشناسان ، مديران مدارس و سرگروهها در دو مرحله ، دكتر احمدي ـ دكتر حسني ـ خانم حصارباني 10- سخنراني و گفتگو با كارشناسان و سرگروههاي آموزشي ، مديران مناطق در استانهاي گيلان، بوشهر و مازندران ، دكتر حسني 11- سخنراني در گردهمايي مديران ابتدايي و راهنمايي شهرستانهاي بابل و آمل، دكتر احمدي 12- سخنراني در گردهمايي مديران ابتدايي و راهنمايي ا ستان گلستان ، دكتر احمدي 13- سخنراني در گردهمايي معاونين آموزشي استانها در شهركرد براي توجيه طرح ، دكتر احمد ي14- سخنراني در جمع ناظرين علمي طرح ارزشيابي در استان يزد دكتر حسني ، آقاي شكوهي 15- سخنراني درجمع مديران مجري طرح كيفيت بخشي استان يزد ، دكتر حسني

هـ ـ آيين نامه و پيشنهاد

1ـ ارائه پيشنهاد تداوم سه ساله طرح به پژوهشكده تعليم و تربيت 2ـ ارائه پيشنهاد گنجاندن موضوعات پژوهشي در رابطه با طرح ارزشيابي توصيفي در فراخوانهاي پژوهشي استانها به پژوهشكده3ـ تهيه آيين نامة ارزشيابي توصيفي و ارائه آن به شوراي عالي آموزش و پرورش

و- روند آتي طرح

با توجه به ارائه پيشنهاد تداوم سه ساله طرح و پذيرش آن از سوي پژوهشكده و پيشنهاد آن به شوراي عالي آموزش و پرورش اين كميته در نظر دارد با بررسي ديدگاه استانها و صاحبنظران به توليد نسخه دوم ارزشيابي توصيفي اقدام نمايد كه اين امر منوط به موافقت شوراي عالي با تداوم سه ساله طرح خواهد بود.در صورت موافقت نحوه اجراي طرح در سال آينده به شرح زير خواهد بود.سال تحصيلي 84-83پايه اول: 400 کلاسپايه دوم : 200 کلاسسال تحصيلي 85-84پايه اول : 400کلاسپايه دوم: 400 کلاس پايه سوم : 200 کلاس درپي اجراي آزمايشي طرح ارزشيابي كيفي – توصيفي و استمرار آن به صورت گسترده تر كه موجبات تحت پوشش بردن تدريجي كلاسهاي پايه هاي مقطع ابتدايي را فراهم ميآورد ، ضرورت پيش بيني و برنامه ريزي آموزشهاي مرتبط با طرح براي مجريان طرح ، مسؤولان و مديران مرتبط با طرح احساس گرديد كه در اين زمينه نيز دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي دوره هاي آموزش ضمن خدمت كوتاه مدت به شرح ذيل را پيش بيني و به دفتر ارتقاء علمي منابع انساني پيشنهاد نموده است : 1- دوره تربيت مدرس ارزشيابي توصيفي در پايه اول ابتدايي اين دوره با هدف كلي: " تربيت مدرس براي آموزش ارزشيابي توصيفي در استانها ، آشنايي با رويكرد ارزشيابي توصيفي و نحوه اجراي آن در كلاس درس" و اهداف جزئي شامل :" آشنايي با دستورالعمل اجرايي ارزشيابي توصيفي پايه اول، آشنايي با ارزشيابي فرايندي ، آشنايي با ارزشيابي عملكردي ، آشنايي با روشهاي مشاهده و آشنايي با پوشه كار به مدت 50 ساعت براي 92 نفر از نمايندگان استانها سراسر كشور در تهران پيش بيني شده است . 2-ارزشيابي كيفي – توصيفي در دوره ابتدايي اين دوره بعد از برگزاري دوره اول تربيت مدرس برگزار خواهد شد كه هر يك از شركت كنندگان پس از كسب موفقيت در دوره بعنوان مدرس در توجيه طرح در استان مربوطه عهده دار آموزش به مجريان طرح خواهند بود . اين دوره با هدف كلي ؛ ارتقاء سطح دانش و مهارت آموزگاران مجري طرح ارزشيابي كيفي – توصيفي در دوره ابتدايي و اهداف جزئي تقويت مباني علمي در زمينه ارزشيابي كيفي ، ارتقاء مهارت در تهيه ابزارهاي مناسب ارزشيابي كيفي – توصيفي ، ايجاد مهارتهاي ارزشيابي از عملكردهاي دانش آموزان و رشد مهارتهاي مديريت فرايندارزشيابي ، پيشرفت تحصيلي با رويكردهاي مشاركتي ، به مدت 32 ساعت از تيرماه لغايت اسفندماه سال جاري (83) براي 870 نفر شركت كننده در سراسر كشور در مراكز رفاهي آموزشي استانهاي كشور با مسئوليت استان مربوطه پيش بيني شده است . 3- راهكارهاي كاهش تكرار پايهاين دوره با هدف كلي : آشنايي معاونين آموزش عمومي مناطق و نواحي آموزش و پرورش با راهبردهاي كاهش تكرار پايه جهت اخذ تصميمات بهينه و اهداف جزئي؛ شناخت راهبردهاي خاص جهت كاهش تكرار پايه ، شيوه هاي ارتقاء تحصيلي در كشورهاي مختلف جهان ، جلوگيري از شكست تحصيلي دانش آموزان ، به مدت 24 ساعت براي اجرا از ارديبهشت ماه لغايت اسفندماه سال جاري (83) به صورت قطبي در 5 استان كشور ( فارس ، تهران ، آذربايجان شرقي – خراسان و كرمانشاه ) براي 400 نفر در مراكز آموزشي – رفاهي استانها پيش بيني شده است . 4-كارگاه آموزشي رويكردها ، طرحها ، روشها و ابزارهاي ارزشيابي كيفي – توصيفياين دوره نيز با هدف كلي ؛ ارتقاء سطح دانش و مهارت آموزگاران مجري طرح ارزشيابي كيفي - توصيفي در زمينه طرحها ، روشها و ابزارهاي ارزشيابي كيفي و اهداف جزئي ؛ تقويت مباني علمي آموزگاران در زمينه ارزشيابي كيفي ، رشد مهارت آموزگاران در تهيه ابزارهاي مناسب ، ايجاد مهارت در ارزيابي از عملكردهاي دانش آموزان ، رشد تواناييهاي مديريت و فرايند ارزشيابي پيشرفت تحصيلي با رويكردهاي مشاركتي به مدت 32 ساعت از فروردين ماه لغايت اسفندماه سال جاري (83) براي 301 نفر شركت كننده در 5 استان كشور ( شيراز ، قزوين ، كرمانشاه ، خراسان و آذربايجان شرقي ) به صورت قطبي در مراكز آموزشي – رفاهي استانها پيش بيني و پيشنهاد شده است . حال كه زمينه هاي ايجاد تحول در شيوه هاي ارزشيابي با تصويب طرح ارزشيابي كيفي – توصيفي ايجاد شده است و رويكرد اين طرح توجه به بهبود كيفيت فرايند ياددهي – يادگيري ، توجه به ابعاد گوناگون رشد ، توجه به فرايند علاوه بر ‏فراورده و افزايش بهداشت رواني محيط ياددهي – يادگيري و غيره است شايسته است كليه دست اندركاران و متوليان عناصر نظام آموزشي و برنامه هاي درسي با همدلي و نگرشي نظام مند تمهيدات لازم را براي هماهنگي و اجراي هرچه بهتر طرح يادشده فراهم آورند .

فصل سوم:

فعاليتهای کميته آموزش و توانمند سازی منابع انساني در طرح ارزشيابي توصيفي

الف- مقدمه

جهان به سرعت در حال تغييرات همه جانبه و پي در پي است . تجربيات ناشي از اقتصاد به شدت در حال رشد و اثرات فرهنگي ، اجتماعي و سياسي آن و هم چنين استفاده از تكنولوژيهاي پيشرفته و جديد همچون ماهوارههاي ارتباطي و كامپـــــيوترهاي قوي و اينترنت، همزمان جوامع ، خصوصاً جامعه جهان سوم و در حال رشد را با مسائلي نظير ، تورم ، اعتياد به مواد مخدر ، بيكاري ، جابه جاييهاي اجتماعي ، مخدوش نمودن ارزشهاي خانوادگي ، برخورد بين گروههاي مختلف فرهنگي و مذهبي روبرو كرده است . آموزش و پرورش اين جوامع به عنوان يك عامل محوري نه تنها بايد با اين تغييرات سريع همگام شوند بلكه بايد جهت دهنده و تسهيل كننده آنها نيز باشند . براي ايجاد تغييرات مطلوب فرهنگي، اجتماعي ، سياسي و اقتصادي ، سياستگذاران و تصميم گيرندگان هر كشور ناچار هستند كه آموزش و پرورش و عناصر تشكيل دهنده آن را تقويت كنند . در كشور ما ايران نيز تلاشهاي گستردهاي براي تغيير و تقويت نظام آموزشي در حال شكلگيري است ، از جملة اين تلاشها ، فعاليتهايي است كه در زمينة ايجاد تحول در عناصر نظام آموزشي از جمله در شيوه هاي سنجش آموخته هاي دانش آموزان انجام ميگيرد ؛ زيرا روشهاي امتحان و ارزشيابي از يك سو بر چگونگي مطالعه و يادگيري دانش آموزان و از سوي ديگر بر برنامه ها و روشهاي تدريس معلمان تأثيري عميق برجاي ميگذارند.در ايجاد اين تحول ، توجه را بايد به يادگيرنده ، محور نمودن محتواي درسي و مدنظر قراردادن نيازهاي متفاوت يادگيرندگان معطوف كرد. علاوه بر آن بايد به مراحل رشد شناختي، اجتماعي و احساسي يادگيرندگان توجه نمود و آنان را براي كسب دانش ، نگرش و مهارتهاي مورد نياز يادگيري مستقل و حل مسأله هدايت كرد . انجام درست اين موارد مستلزم استفاده از شيوه هاي مناسب ارزشيابي از يادگيري است . در شيوه هاي مرسوم ارزشيابي، به دشواري ميتوان بازخوردي براي بهبود يادگيري فراهم آورد . فرايند سنجش و ارزشيابي در ،مطابق عرف در كشور ما فقط شامل ارزيابي مجموعي يا نهايي است كه در پايان آموزش به منظور تشخيص پيشرفت تحصيلي و انجام رتبه بندي صورت ميگيرد . در اين روش تمامي تلاش معلم ، دانش آموز ، والدين و كل نظام آموزشي معطوف به آزمونهاي نهايي و نمره آنهاست و ماحصل همه زحمات در يك عدد يك يا دورقمي خلاصه ميشود . اين نمره نه تنها ملاك قضاوت و تصميم گيري (ارزشيابي ) درخصوص دانش آموز محسوب ميشود بلكه به نوعي ارزشيابي از عملكرد معلم ، مربي ، مدير، والدين و كل نظام آموزشي – تحصيلي نيز تلقي شده كه بعضي از پيامدهاي نامبارك آن تجديدي ، مردودي ، تكرار پايه ، ترك تحصيل زودرس و ضربه ها و لطمه هاي روحي و عاطفي ناشي از آن است. به عبارتي ديگر به جاي آنكه نظام ارزشيابي و اندازه گيري در خدمت نظام آموزش و رشد و توسعه فراگيران ، معلمان و غيره قرارگيرد ، فرايند تدريس و يادگيري در خدمت نظام سنجش و آزمون در آمده است و ملاك قضاوت در مورد عملكرد نظام ، در يك مقياس ضعيف و ناتوان صفر تا بيست با روشهاي غير پاسخگو و انعطاف نا پذير خلاصه شده است . اما رويكرد جديد در تجارب سنجش ، تغيير مسير از ديدگاه فرايندهاي آموختن مفاهيم در چارچوب انحصاري و مشخص، رتبه بندي دانش آموزان ، به سوي توجه بيشتر به دامنه وسيع تفاوتهاي فردي ميان آنان و هم چنين پذيرش اين نكته است كه راه و روشهاي متفاوتي براي فكر كردن ، يادگيري و ابراز ويژگيهاي شخصي وجود دارد . از جملة روشهاي جديدي كه دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي به عنوان متولي امر ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان دوره عمومي آن را مدّ نظر قرارداده و به اجراي آزمايشي آن اقدام نموده است ، طرح ارزشيابي كيفي – توصيفي است ليكن اين دفتر به منظور اجراي اين طرح همواره به اين نكته توجه داشته است كه در ايجاد تحول ، عوامل بسياري دخيل هستند كه مهمترين عامل ، كيفيت كنش و واكنشي است كه در ميان معلمان و دانش آموزان اتفاق ميافتد. طبيعت اين تعامل ، يعني دانش ، مهارت و حساسيت معلم از يك سو و انتظارات يادگيري ، وضعيت اقتصادي و اجتماعي و مشخصات فرهنگي يادگيرندگان از سوي ديگر ، عامل اصلي و كليدي است كه موفقيت يا شكست طرحهاي ارتقاء كيفيت عناصر نظام و من جمله ارزشيابي را تعيين ميكند . بنابراين بسيار مهم و حياتي است كه تواناترين و شايسته ترين افراد براي حرفه معلمي به كارگرفته شوند و براي آنها براساس تواناييشان برنامه هاي ضمن خدمت با كيفيت برتر و بالاتر فراهم آيد و به آنان فرصت داده شود تا دانش و مهارت خويش را در طول دوران معلمي خود و نيز به منظور اجراي طرحهاي كارآمد آموزشي افزايش دهند. با علم به اين موضوع، اين دفتر براي توانمند سازي نيرو هاي مجري طرح و به منظور ارتقاء تأثير و كارآيي معلمان مجري طرح در پايه اول ابتدايي ، مديران و مسؤولان مرتبط در مدارس و سازمانهاي آموزش و پرورش استانهاي كشور، دوره هايي آموزشي را طراحي واجراکرده است که شرح آن خواهد گذشت.

ب_ همايش سراسري توجيهي طرح ارزشيابي توصيفي

اهداف

1-آشنايي با كليات طرح ارزشيابي توصيفي 2-بررسي مقدماتي ادبيات الگوهاي نظري و پژوهشي طرح ارزشيابي توصيفي3-ايجاد نگرش مثبت و مهارتهاي لازم براي اجراي گسترده طرح ارزشيابي توصيفي 4-بررسي و همفكري در مورد اجراي مطلوب طرح ارزشيابي توصيفي .در شهريور ماه سال 82 همايش ارزشيابي توصيفي با پيش بيني و تشكيل 6 كميته، اجرايي ، آموزشي ، امور استانها ، پشتيباني ، هماهنگي ، روابط عمومي و ارزشيابي به مدت سه روز در اردوگاه شهيد باهنر برگزار شد . اين همايش در شهريور ماه /82 به مدت سه روز در اردوگاه شهيد باهنر با شركت 400 نفر از كارشناسان مسئولان ، رؤساي گروه ابتدايي، مديران مدارس ابتدايي ، ناظرين علمي و معلمان ابتدايي مجري طرح از استانهاي كشور و مديران ، مسئولان و كارشناسان دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتيانجام شد.برنامه با تلاوت آياتي از قرآن كريم و سخنراني جناب آقاي دكتر موسوي ، معاون محترم آموزش عمومي و امور تربيتي شروع شد و سپس جناب آقاي دكتر احمدي مدير كل محترم دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي ضمن خير مقدم به شركت كنندگان به توصيف و تشريح طرح ارزشيابي توصيفي پرداختند. در بعداز ظهر همان روز جناب آقاي مرتضي حاجي، وزير محترم آموزش و پرورش رهنمودهايي ارائه فرمودند. در ادامه برنامه به منظور بهره گيري بيشتر و كاربردي نمودن آموزشهاي ارائه شده ، شركت كنندگان به 5 كلاس آموزشي با عناوين ، ارزشيابي عملكرد ، چك ليستها ، ارزشيابي مستمر ، ارزشيابي توصيفي و پوشه كار گروه بندي شدند و سپس با آموزشها و راهنماييهاي مدرسان و مربيان ، دكتر يحيي كاظمي،دكتر غلامعلي احمدي،دکتر حسن پاشا شريفي ، دکترجليل فتح آبادي ، محقق معين ، شريفان دکترحسين احمدي، عليرضا ذاكريان ، دکترمحمد حسني ، مرتضي شكوهي و خانم طاهره رستگار با بهره گيري از منابع آموزشي علمي و معتبر، فعاليتهاي خاص خود را انجام دادند. در پايان فعاليتها ، ضمن نقد و بررسي هر يك از برنامه ها ، تغييرات و اصلاحات لازم توسط اساتيد محترم ارائه و براي اجرا در كلاسهاي اول ابتدايي در اختيار معلمان مجري طرح قرارداده شد.

ج- کارگاه آموزشي ارزشيابي توصيفي

در ادامه اجراي طرح ارزشيابي توصيفي ، به منظور آموزش مهارت هاي ضروري و توجيه مجريان طرح ، 5 استان كشور ،استان فارس ، خراسان ، كرمانشاه ،آذربايجان شرقي و قزوين به صورت قطبي انتخاب شدند و به عنوان ميزبان برگزاري كارگاه آموزشي به مدت دو روز از بقيه استانهاي كشور براي شركت در كارگاههاي آموزشي دعوت به عمل آوردند .

هدف كلي :

آموزش به كارگيري شيوه ارزشيابي توصيفي

اهداف جزئي :

1- آگاهي بخشي نسبت به روند شكل گيري و اجراي طرح ارزشيابي كيفي – توصيفي در دفتر ارزشيابي2- شناخت مباني نظري و علمي طرح ارزشيابي توصيفي3- آموزش نحوة تهيه و به كارگيري ابزارهاي ارزشيابي توصيفي4- آموزش نحوة ارزشيابي دانش آموزان با شيوه ارزشيابي توصيفي 5- آموزش نحوة ثبت نتايج ارزشيابي دانش آموزان دركارنامه توصيفي 6- بازخورد نتيجه اجراي طرح به دفتر ارزشيابي براساس زمانبندي پيش بيني شدة كارگاهها به ترتيب در استانهاي منتخب برگزار گرديد

.

استانهاي شركت كننده تاريخ برگزاري استان

اصفهان ،كهگيلويه و بوير احمد ، چهارمحال بختياري ، خوزستان ، بوشهر 18/9/1382لغایت 21/9/82 فارسهرمزگان ، كرمان ، يزد

، سيستان و بلوچستان ،گلستان 22/9/82 لغایت 23/9/82 خراسانهمدان ، كردستان ، ايلام ، لرستان ، مركزي 25/9/82 لغایت 26/9/82 كرمانشاهآذربايجان غربي ، اردبيل ،زنجان ، گيلان 2/10/82 لغایت 3/10/82 آذربايجانشرقيشهر تهران ، شهرستانهاي تهران، قم ، سمنان ،مازندران 9/10/82 لغایت 10/10/82 قزوين مكان برگزاري كارگاها ، مركز خانه معلم استان براي تشكيل كلاسهاي آموزشي و مجمع عمومي در نظر گرفته شده بود . برنامه آموزشي كليه كارگاهها براساس منابع ارائه شده ، ارزشيابي در خدمت آموزش و طرح ارزشيابي توصيفي و پوشه كار معلمان ، مجريان طرح و برنامه هاي اعلام شده ، ارائه مباني نظري و چگونگي برنامه آموزشي كارگاهها توسط جناب آقاي دكتر غلامعلي احمدي و دستياران محترم و بيان روند طرح از تهيه پيش نويس تا طراحي ، تصويب و اجراي طرح ، در دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي توسط معاونين محترم دفتر ، جناب آقاي عليرضا ذاكريان و جناب آقاي مرتضي شكوهي و جناب آقاي دكتر حسني و آقاي منصوري بيان و تشريح شد. بنابر برنامه پيش بيني شده با توجه به مواد درسي پايه اول ابتدايي در هر يك از كارگاهها، شركت كنندگان به 4 الي 5 گروه با عناوين ، رياضيات ، علوم تجربي، ويژگيهاي عمومي و هنر ،قرآن و بخوانيم و بنويسيم تقسيم بندي شدند و هر گروه به مقتضاي ماده يا مواد درسي به ترتيب به تهيه و تنظيم ، چك ليست ، پوشه كار و كارنامه توصيفي پرداختند . در خلال فعاليت هريك از گروهها ، بازديد ، راهنمايي و توضيحات لازم توسط جناب آقاي دكتر احمدي و دستياران محترم صورت گرفت و در پايان هر برنامه طي يك مجمع عمومي ضمن نقد و بررسي كار هر گروه به تفسير و اصلاحات لازم پرداخته شد. و در نهايت در جلسه پاياني نمونه برگه ها و برنامه هاي اصلاح شده ، براي اجرا در اختيار مجريان طرح و مسئولان شركت كننده قرار گرفت .

د_ همايش ناظران علمي طرح در استان ها

در سومين برنامه آموزشي طرح ، براساس اهداف و دستورالعمل تشكيل كميته هاي مرتبط همايش ناظران علمي طرح از استانهاي كشور در روزهاي سوم و چهارم اسفندماه 82 بااهداف : - بيان روند اجرايي طرح- بررسي نقاط قوت و ضعف طرح - ارائه راهكارهاي عملي به منظور بهبود عملكرد مجريان طرحدر استان يزد با شركت 29 ناظر علمي ،5 نفر از كارشناسان مسؤول استانهاي برگزار كننده كارگاههاي آموزشي ارزشيابي توصيفي ، مدير اجرايي ، همكار تخصصي ، استادان ، مسؤولان محترم دفتر ارزشيابي و نماينده محترم پژوهشكده تعليم و تربيت و ساير عوامل اجرايي برگزار گرديد . در اين همايش ، مباحثي درخصوص اهداف برگزاري همايش توسط معاون و مسؤولان محترم دفتر ارزشيابي مطرح شد و مباني نظري و اهداف طرح توسط استادان محترم و چگونگي نظارت و ارزشيابي طرح توسط نماينده محترم پژوهشكده تعليم و تربيت تشريح شد. به مـنظور بررسي نقاط قوت و ضعف عملكرد طرح ، ناظرين علمي در سه كميته بررسي مشكلات و مسائل اجرايي طرح ، كميته آينده طرح و چالشهاي روبه روي آن و كميته بررسي كارنامه توصيفي ، گروه بندي شده و پس از اخذ موارد مشاهده شده در هر يك از استانها ، هر كميته حسب مورد پيشنهادها و نتايج زير را ارائه دادند .

1) مشكلات و مسائل اجرايي:

- بازنگري در ابزارهاي ارزشيابي و تدوين يك مجموعه منظم - تجهيز كلاسها به مواد و وسايل آموزشي – رعايت تناسب بين دانش آموزان و معلم ( حداكثر 24 به 1) - كاهش محتواي كتب و تناسب بين محتوا و ارزشيابي توصيفي - ارتقاء دانش و مهارتهاي معلمان براي اجراي طرح - توجيه كامل اولياء توسط معلم مجري طرح و ناظرين علمي - پيش بيني منابع مالي جهت خريد تجهيزات - حق الزحمه معلمين مجري طرح و ناظرين علمي - تهيه نرم افزار مناسب با طرح - بستر سازي و فرهنگ سازي براي اجراي مطلوب طرح

2) آينده طرح و چالش هاي آن

- پيشنهاد مي شود که طرح مذكور به همين ميزان در پايه دوم و سوم ادامه يابد تا ارزشيابي كاملي از طرح به عمل آيد . - در صورت امكان و به منظور مطالعات تطبيقي و كسب تجربه چند نفر از ناظرين علمي طرح به كشورهايي كه از ارزشيابي توصيفي استفاده مي كنند اعزام شوند .

) بررسي كارنامه توصيفي 3

-به منظور تسهيل در دسترسي به كارنامه دانش آموزان ، مشخصات فردي ، كد ملي وكد آموزشگاه روي جلد كارنامه درج گردد. - درج مشخصات سازمان و منطقه آموزش و پرورش روي جلد– اضافه نمودن يك بند با عنوان ، آيا سوابق دانش آموزان را مطالعه نموده ايد ؟– حذف مشخصات والدين دانش آموزان– درج تعداد روزهاي غيبت در بند 2 كارنامه – حذف بند 3 « فعاليتهاي برجسته دانش آموز» - حذف گزينه « بالاتر از حد انتظار » از مقياسهاي درجه بندي و تعريف دقيق ساير گزينه ها– اضافه نمودن عملكرد درسي به درس تربيت بدني در بند 4 و هم چنين اهداف و ويژگيهاي جسماني نيز لحاظ گردد – ابعاد مورد نظر ويژگيهاي عاطفي در قسمت مربوطه آورده شود – در بند 9 « تأييد و تصميم » درخصوص آن دسته از دانش آموزان كه بنا به نظر شوراي مدرسه امكان ارتقاء به كلاس بالاتر را ندارند ، نميتواند آورده شود– حل مشكل فني « سيستم رايانه اي نگارش مربوطه » - مشكل تكميل كارنامه توسط چند نفر ( دفتر دار ، اولياء ، معلم )- عدم وجود انگيزه مادي جهت صرف وقت و تكميل كارنامه با توجه به حجم كاری

فصل چهارم:

فعاليت هاي کميته نظارت بر اجراي طرح آزمايشي ارزشيابي توصيفي

الف- مقدمه

نظارت و راهنمايي را علي رغم آن که در حوزه هاي مختلف نامي آشنا به نظر مي رسد، مي توان به عنوان يک گرايش علمي از موضوعات نو در تعليم و تربيت خواند که اهميت آن و ادبيات و مباني آن به تدريج در حال گسترش است.نظارت و راهنمايي اغلب به دو صورت کلان و خرد مورد استفاده قرار مي گيرد.در نگاه کلان ، نظارت در هر سازماني ( از جمله آموزش و پرورش ) وجود دارد ، زيرا سازمان ها مي خواهند خود را حفظ کنند و بهبود ببخشند.ارتباط نظارت و سازمان ارتباطي روشن و مستقيم است.نتايج سازمان بايد در تحليل کارايي و اثربخشي آن مورد استفاده قرار گيرد. ( وايلز، 1372)بدين منظور، آگاهي از ميزان انطباق فعاليت ها و اقدامات با اهداف و برنامه هاي پيش بيني شده ، همچنين اطلاعات حاصل از فرايند نظارت بر اجراي برنامه ها و فعاليت ها براي تحليل کارايي و اثربخشي در سازمان و تنظيم اهداف و برنامه هاي مناسب براي آينده ، ضروري و اجتناب ناپذير است. از سوي ديگر درنمونه هايي چون آموزش و پرورش ، نظارت و راهنمايي فرايندي است که اهداف و انتظارات تعليم و تربيت ، برنامه ريزي ، بازنگري برنامه هاي درسي و آموزشي ، آماده سازي مطالب آموزشي و واحدها ، استفاده مطلوب از جريان ها و ابزارها و ... را شامل مي شود. کارکردهاي نظارت و راهنمايي در آموزش و پرورش ، که اغلب به آن نظارت و راهنمايي آموزشي گفته مي شود ، همراه با تحولات در مديريت آموزش و پرورش دچار تحولات نظري و تجربي متعددي شده است که از اقدامات مربوط به بازرسي شروع و تا راهنمايي پويا و متناسب با نياز مخاطب ادامه پيدا کرده است.اين تحولات را مي توان به صورت زير فهرست کرد.( نيکنامي ، 1377)- نظارت و راهنمايي به عنوان بازرسي مدرسه و کلاس درس- نظارت و راهنمايي علمي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان روابط انساني آزادمنشانه- نظارت و راهنمايي به عنوان اصلاح روش تدريس- نظارت و راهنمايي به عنوان رهبري آموزشي آزادمنشانه- نظارت و راهنمايي به عنوان رهبري آموزشي مبتني بر همکاري گروهي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان راهنمايي و ارشاد- نظارت و راهنمايي به عنوان اصلاح برنامه درسي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان فرايند هاي گروهي - نظارت و راهنمايي خلاق يا مبتني بر خلاقيت- نظارت و راهنمايي تحت عنوان توسعه برنامه درسي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان راهنمايي به وسيله افراد بوميآنچنانکه پيداست اين کارکردها را مي توان در چند محور مشترک به عنوان اهداف و ماموريتهاي اصلي نظارت و راهنمايي آموزشي دسته بندي نمود.- توسعه برنامه درسي- سازماندهي آموزشي- رهبري آموزشي- تسهيل فرايند آموزش- آموزش و توانمند سازي کارکنان و مرتبط ساختن آنان با اهداف و ماموريتهاي اساسي آموزش و پرورش- افزايش کارايي ( دروني و بيروني ) سازماني نظارت و راهنمايي آنگاه که معطوف به يک موضوع جديد و نو در آموزش و پرورش باشد دشوارتر و پيچيده تر مي شود. چيزي که بطور کلي آن را به عنوان " نشر نوآوريها " مي شناسيم.اورت ام راجرز پژوهشگر برجسته علوم اجتماعي چند دهه پيش و در زمان اوج نظريه هاي توسعه و نوسازي ، متاثر از فضاي خاص بين المللي پس از جنگ جهاني دوم و شرايط کشورهاي جهان سوم ، الگويي را براي نوسازي و توسعه در اين کشورها ارائه نمود که به نشر نوآوريها يا الگوي دومرحله اي توسعه معروف شد . اين الگو بعد ها به اندازه اي محبوب شد که در حوزه هاي مختلف علوم انساني و اجتماعي مورد استفاده قرار گرفت.به موجب اين الگو براي نشر يا ترويج هر نوآوري بايد چند مرحله را در نظر گرفت.اين مراحل عبارتند از:- آگاهي - ترغيب - تصميم - اجرا - تثبيت به اعتقاد او براي طي اين مراحل لازم است از رهبران افکار استفاده کنيم تا پس از آماده ساختن آنها بتوانيم عموم را براي پذيرش و به کارگيري نوآوري مورد نظر متقاعد کنيم. او اضافه مي کند که براي دست يافتن به مرحله استقرار و به کارگيري و تثبيت نوآوري لازم است به صورت مداوم به دريافت بازخوردها و نتايج اجراي مراحل قبل بپردازيم.نگاهي به اين الگو مي تواند نشان دهد که نظارت وراهنمايي آموزشي به ويژه در موارد مربوط به نوآوريها و تحولات ساختاري تا چه اندازه دشوار و پيچيده است و به دقت و وسواس

نياز دارد.

ب- ضرورتها و اهداف نظارت

- نظارت بر حسن اجراي طرح- راهنمايي و ارائه پيشنهادها و راهکارهاي لازم به مجريان- آشنايي با نظرات و انتقادات مجريان ،

دست اندرکاران و مخاطبان طرح- آشنايي با نقاط قوت و ضعف طرح در هنگام اجراي آن- دستيابي به بازخوردهاي طرح به منظور تلاش براي بهبود و تقويت آن- آشنايي با وضعيت و زمينه آموزشي لازم براي اجراي طرح از جمله توجه به چهار مولفه دانش آموز ، معلم ، مدرسه و والدين وميزان آمادگي آنها

ج- روش شناسي

کميته نظارت و راهنمايي وظيفه برنامه ريزي براي نظارت و ارائه رهنمودهاي لازم در جهت اجراي برنامه ها و فعاليت ها متناسب با اهداف و انتظارات پيش بيني شده را برعهده اشت.اين کميته براي تحقق وظيفه اصلي فوق اقدام به تشکيل کميته نظارت براي حضـــور در استانها ، مناطق و مدارس نمود.کميته نظارت و راهنمايي براي انجام ماموريت خود اقداماتي به شرح زير انجام داده است.- تبيين موضوع ماموريت و فراهم سازي مقدمات آن- تهيه شرح وظايف و ماموريت هاي ناظران- شناسايي و دعوت کارشناسان مربوطه براي نظارت و تعيين محل ماموريت آنان- آموزش و توجيه ناظران- تهيه فرم ها و پرسشنامه هاي مورد نياز ناظران براي اعلام نظر- اعزام ناظران و دريافت گزارش آنها برنامه ريزي به عمل آمده براي حضور اعضاي تيم نظارت در استانها به اين صورت بود که گروههاي دو نفره براي اعزام به استان ها تشکيل شدند که حداقل يکي از اين دو نفر نسبت به ابعاد مختلف طرح آشنا بوده است.فرم هايي تنظيم شد ( به پيوست مي باشد ) و در اختيار ناظرين قرار گرفت تا چارچوبي را در اختيار آنان قرار دهد تا نظارت برنامه ريزي شده انجام شود.در اين فرم ها به جنبه هاي ذيل تاکيد شده است:- نگرش مديران و معلمان نسبت به طرح- اقدامات به عمل آمده در استان، منطقه و مدرسه- وضعيت تحصيلي و تربيتي دانش آموزان- نظرات و پيشنهادهاي عوامل اجرايي بر اساس برنامه ريزي به عمل آمده ، ناظرين توسط کميته نظارت به استانهاي زير اعزام شدند. خراسان، گيلان، آذربايجان غربي، قزوين، قم، بوشهر، مازندران، خوزستان، مرکزي، چهارمحال و بختياري، همدان، هرمزگان، فارس و کرمان.يادآوري اين نکته ضروري است که با عنايت به اين که نظارت مستقيم و حضور ناظران در کليه استان ها امکان پذير نبود، با توجه به جمعيت دانش آموزي ، ميزان محروميت يا دوري از مرکز ، گستردگي جغرافيايي از بين استانهاي کشور ، تعدادي از آن ها که در بالا ذکر شده اند انتخاب شدند.پس از انجام نظارت و تنظيم گزارشهاي نظارتي ، کميته نظارت نسبت به جمع بندي گزارشها اقدام کرد که در دو قسمت نقاط قوت طرح و کاستي ها و محدوديتهاي طرح طبقه بندي شدند.نقاط قوت شامل ديدگاههاي مجريان اعم از مديران ، معلمان و کارشناسان و همچنين مشاهدات به عمل آمده است که در اين گزارش به آن اشاره مي کنيم.

د- نتايج و يافته ها

جمع بندي گزارش ناظران در مورد چگونگي اجراي طرح ارزشيابي توصيفي به شرح زير است.

نقاط قوت در مشاهدات و دريافت نظرات از كارشناسان

، معلمان و والدين- توجه به تلاش و كوشش دانش آموز- توجه به ابعاد مختلف دانش آموز- از بين رفتن رقابتهاي افراطي و ناسالم بين دانش آموزان- ايجاد حس مسووليت در دانش آموزان نسبت به يكديگر و دوستان- كاهش اضطراب والدين و دانش آموزان از نتايج ارزشيابي- توجه به عملكرد دانش آموزان- توجه به تواناييهاي دانش آموزان- مشخص شدن نقاط ضعف و موانع يادگيري دانش آموزان- آشنايي والدين با نواقص و مشكلات آموزشي فرزندانشان و پي گيري جهت رفع مشكلات- ايجاد انگيزه براي اجراي كارهاي عملي در كلاس - ايجاد فضايي آرام براي يادگيري- بهبود يادگيري- همكاري مطلوب مديران و كاركنان مدارس با مجريان طرح- انگيزه و علاقه معلمان و خانواده ها براي اجراي طرح

كاستي ها و محدوديتهاي مشاهده شده و مبتني بر نظر معلمان و والدين

- تعداد زياد دانش آموز در كلاس - همزماني اجراي طرح با طرحهاي مشابه همچون طرح « بخوانيم و بنويسيم»- عدم آشنايي مناسب

معلمان با ابزارهاي طرح- زياد بودن حجم دروس- كمبود وقت و ماهيت وقت گير الگوي ارزشيابي- ابهام در آينده طرح

هـ- پيشنهادها و توصيه ها

1- ضرورت توجه جدي به آموزش و توجيه كليه دست اندر كاران طرح از جمله عوامل مدرسه و معلمان2- نظارت مستمر بر چگونگي اجراي طرح3- آموزش و توجيه اولياء دانش آموزان و تهيه بسته هاي آموزشي راهنما براي آنها4- تهيه پوشه كار هماهنگ5- ضرورت توجه به انگيزه ها و نيازهاي مالي معلمان 6- تخصيص اعتبار مستقل و مناسب براي پشتيباني و حمايت از اجراي مطلوب طرح و فعاليت کميته ها و ماموريتهاي طرح7- لزوم برگزاري مستمر و پيوسته کارگاه هاي آموزشي8- ضرورت توجه به تهيه و تقويت کتاب ها و جزوات راهنماي طرح9- توجه به ضرورت تکميل و بهبود کارنامه طرح10- ضرورت توجه به ترويج و اطلاع رساني عمومي در مورد اهميت و ابعاد طرح و نتايج و پيامدهاي آن11- توجه به ضرورت تسهيل و ساده سازي ابزارهاي طرح

و- جمع بندي

مطالعه و بررسي گزارش ناظران طرح و نظرات معلمان ، مديران ، والدين و کليه دست اندرکاران نشان مي دهد که بطورکلي طرح ارزشيابي کيفي – توصيفي با توجه به ويژگي هاي آن از جمله توجه به ويژگي هاي اجتماعي – عاطفي ، سطوح مختلف يادگيري ، استفاده از ابزارهاي مختلف و متناسب ، کاهش اضطراب و توجه به سلامت رواني ، توجه به عملکرد ، توجه به همه جانبه نگري و انعطاف در تعريف پيشرفت تحصيلي و سرانجام توجه به اهداف و معيارهاي تعليم و تربيت و برنامه هاي درسي دانش آموزان در ارزشيابي آن ها که در مقايسه با ويژگي هاي الگوهاي رايج ارزشيابي پيشرفت تحصيلي که محور اصلي آن ها بر مقايسه دانش آموزان با توزيع نرمال کلاس درس و وضعيت ديگر دانش آموزان و از اين رو مبتني بر رقابت است که با خود هيجان ها و اضطراب هاي کاذب و غفلت از اهداف و معيارهاي اصلي برنامه ها و مواد درسي را به همراه دارد ، با استقبال و توجه روبرو شده و به عنوان يک طرح ضروري و مهم تلقي و خوانده شده است.در عين حال مشاهدات و نظرات نشان مي دهند که اجراي آزمايشي طرح ارزشيابي کيفي – توصيفي درصورت توجه به ابعادي چون اطلاع رساني و ترويج، آموزشهاي مستمر و تهيه کتابچه ها و راهنما هاي آموزشي ، تامين اعتبار و پشتيباني مناسب مالي و اجرايي طرح و توجه به انگيزه هاي مالي معلمان و دست اندر کاران ، بهبود ابزارها و آسان سازي و تکميل کارنامه ها و ... مي تواند در سالهاي آينده و در کلاس هاي بالاتر بتدريج به يک الگوي جايگزين تبديل گردد.

فصل پنجـم:
تحليل و جمع بندي گزارش گروه پشتيباني طرح ارزشيابي توصيفي استانها

شواهد اجراي استانی

ستاد اجرايي طرح ارزشيابي توصيفي در بهار سال 83 با توجه به اتمام اجراي يک ساله طرح ازرشيابي توصيفي در استانها، طي بخشنامه اي از گروههاي پشتيباني استانها در خواست نمود که گزارش کاملي از اجراي طرح به دفتر ازرشيابي توصيفي ارائه دهند که شامل اقدامات اجرايي و فعاليتهاي پشتيباني و ديدگاههاي معلمان وصاحب نظران و مديران و والدين باشد. مجموع گزارشهاي استاني که يک مورد آن پيوست گزارش مي باشد در مقو لات زير طبقه بندي و تحليل شد که به شرح زير است.

الف- قوتها و پيامدهاي اجر

-1توجه به حيطه هاي عاطفي و رفتاري2- پيگيري ابعاد مختلف توسط معلم 3-كاهش اضطراب امتحان 4-توجه به ارزشيابي مستمر و فرايندي5-عدم مشاهده ترس از جواب دادن و فرار از مدرسه6-درگير شدن اولياء با امور تحصيلي دانش آموزان7-امكان اجراي برنامه هاي تكميلي و جبراني در طول سال تحصيلي و ابتداي ورود به پايه بالاتر 8-ارائه اطلاعات از خصوصيات و رفتارهاي دانش آموزان9-تنوع ابزارها 10-رهايي از شماتت و فشارهاي رواني نمره بيست11-افزايش علاقه به يادگيري12-ايجاد رقابت سالم13-كاهش پديده تقلب14-افزايش كارآمدي دانش آموزان15-عدم شرمندگي به دليل اخذ نمره پايين16-تعامل بيشتر اولياء با مدارس17-افزايش شناخت معلمان و مديران با شيوه هاي ارزشيابي18-به كارگيري ابزارهاي متفاوت19-ارائه بازخوردهاي پيوسته به دانش آموز و اولياء20- افزايش بهداشت رواني21-رشد عاطفي و اجتماعي و شخصيتي دانش آموز 22-احساس لذت و غرور از ديدن پوشه كار23-افزايش دوستي معلم و شاگرد 24-از بين رفتن حس حسادت 25-افزايش نظم و انضباط26-از بين بردن حساسيت والدين نسبت به نمره27-از بين رفتن مقايسه دانش آموزان با يكديگر28-آزادي عمل بيشتر دانش آموزان دركلاس و خانه29-كاهش وابستگي دانش آموز به معلم 30-پيشرفت قابل ملاحظه كلاس در مقايسه با ساير كلاسها31-رضايت اولياء دانش اموزان از اجراي طرح 32-تغيير و تحول در شيوه آموزش و نحوه قضاوت در عملكرد دانش آموز33-تغيير ديدگاه فراگيران از نمره گرايي به امر مهم يادگيري34-ارزش پيدا كردن فعاليت دانش آموز در كار گروهي ، كاربرد وسايل كمك آموزشي 35-قضاوت معلم براساس نحوه فعاليت ، توانايي ، استعداد نه براساس داده هاي كمي ناشي از نمره 36-تقويت اصل مشاركت ، همفكري و فعاليت در كار گروهي و تقويت روابط اجتماعي37-متكي بودن دانش آموز به خود38-تقويت مطالعات خارج از كتاب39-توجه كامل به تفاوتهاي فردي و استعداد تك تك دانش آموزان 40-نبودن استرس و دلهره در اوليا به منظور كسب نمره عالي41-به كار گيري ابزارهاي متعدد 42-شكوفايي خلاقيت و تفكر خلاق 43-مسووليت پذيرتر و نوع دوست تر و فعال تر و انتقاد پذيرتر شدن دانش آموزان44- ايجاد احساس كلي شايستگي در دانش آموز ، كاهش روحيه پرخاشگري 45-مقايسه دانش آموز با خودش 46-كاهش نرخ مردودي و تكرار پايه47-پرورش مهارتهاي اجتماعي48-موفقيتهاي اين طرح بيش از ناكامي هاي آن بود .49-دانش آموز در نشان دادن تواناييهاي خود جسارت نشان مي دهد .50-اين طرح موجب حذف برچسبهايي مانند خنگ ، تنبل و . . . شده است.

ب- ضعف ها:

استانها به موارد مختلفي اشاره کرده اند که حتي برخي از آنها با موارد مذکور در بخش قوتها متعارض است اما به سبب امانت داري انها را نقل کرده ايم.

1-وقت گير بودن به دليل تنوع ابزارها و عدم تناسب با حجم كتاب درسي 2-وجود حساسيت اولياء و دانش آموزان به مقياس بالاتر از حد انتظار3-وجود تفاوت مشاركت اولياء و ميزان برخورداري منطقه 4-مفهوم نبودن ملاك هاي طرح ارزشيابي توصيفي براي اولياء و دانش آموزان5-كاهش انگيزه و بي توجهي به يادگيري6- افزايش حجم كاري معلمان در مدرسه و خانه7- پيشرفت دانش آموزان فرقي نكرده فقط كار معلمها اضافه شده است. 8-ضعف اطلاع رساني عمومي9- افزايش دشواري اجرا با افزايش تعداد دانش آموزان 10- با توجه به مشكلات معيشتي و دو شغله بودن معلمان احتمال اجراي صوري وجود دارد 11- معلمان به ارزشياب تبديل شده اند تا معلم12- به جاي سنجش عملكردي ، تكليف عملكردي مورد توجه قرار مي گيرد 13-ملاك بالاتر از انتظار جايگزين نمره 20 شده است .14-ملاكها براي دانش آموزان مشخص نمي كنند كه انتظار معلم چيست بايد از جملات انگيزشي براي آنان استفاده كرد .15-آيين نامه اجرايي وجود ندارد 16-وضعيت دانش آموزاني كه تغيير مدرسه مي دهند ، روشن نيست 17-امكانات و تجهيزات بايد متناسب با حجم فعاليت معلم باشد .18- عدم زمينه سازي كافي 19-ناكافي بودن آموزش معلمان و اولياء 20-تعدادي از اولياء فرزندشان را به كلاس ديگر منتقل كردند. 21-نكات دستوري و جمله نويسي در مقوله درست نويسي ابهام ايجاد مي كند . 22-پيش بيني ، اندازه گيري و نتيجه گيري در علوم به سادگي قابل مشاهده نيست .23-محتواي كارنامه ها خيلي زياد است .24- عدم تشويق و پشتيباني مسوولان و مجريان از سوي سازمان و وزارتخانه25-مشخص نبودن بعضي جزييات طرح26-عدم آگاهي ساير معلمان از نحوه اجراي طرح و شرايط آن27-اظهار نظرهاي منفي و غير كارشناسي از سوي معلمان28-عدم اطلاع كافي و جمع خانواده ها از كيفيت شرايط طرح29- وجود ابهامات در ارائه كارنامه و چگونگي ثبت و تحويل آن به اوليا 30- امكان قضاوت سطحي معلمان31- تنوع بافت نيروي انساني و تنوع در نحوه گزينش ( حق التدريس ، سرباز معلم . . . )33-مشخص نبودن وضعيت دانش آموزاني كه در آخر سال نياز به كلاس جبراني دارند .34-تكميل بند عاطفي و جمع بندي عملكرد دانش آموز و ارزيابي آن ها مشكل است .35-احتمال دارد معلم را خسته كند ، وي را به قدري وارد جزييات كند كه هدفهاي اساسي تعليم و تربيت را فراموش نمايد .36- اين احتمال وجود دارد كه معلم در ارزيابي فعاليتـــــها و ويژگيهاي شخصيتي دانش آموز با وارد كردن نظرات شخصي خود موضوع را خدشه دار نمايد و دچار خطاي ارزشي يا عاطفي گردد ، به هر حال كار معلم را دشوار مي كند ، لحظه اي او را آرام نمي گذارد و اين امر باعث مي شود كه هر معلمي نتواند در اين طرح موفق عمل كند از اين رو معلمان علاقه مند مي خواهد .37- قابل درك نبودن واژگان مقياس براي دانش آموزان 38- جاي رقابت نزديك خالي است .39- عدم مهارت كافي آموزگار براي ارزيابي پوشه كار ، تكميل كارنامه40- وقت گير بودن طرح كه موجب كاهش وقت آموزشي دانش آموزان مي شود .41- سنگين بودن اجراي طرح براي خانواده هاي كم بضاعت42- عدم دسترسي معلمان به مقالات و پژوهشهاي مرتبط43- نبود دوره هاي خاص ضمن خدمت 45- دانش آموز قديم سعي داشت 18 را به 20 تبديل كند ، حالا سعي مي كند در حد انتظار را به بالاتر از حد انتظاربرساند اين فرقي در اصل موضوع ايجاد نمي كند . 46- وجود كارنامه بلند بالا نياز به توضيح فراوان براي اوليا دارد .47- كارنامه مواردي دارد كه تشخيص آنها براي معلمان بسيار مشكل است : خلاقيت ، عاطفه ، جذابيت48-اين طرح كاغذ بازي را افزايش داده است .49- احتمال دارد دانش آموز بي سواد بالا برود .50-عدم اجراي طرح در 5 پايه51- اين طرح در مورد دانش اموزان خوب، عالي و موثر است براي دانش آموزان ضعيف كاري انجام نمي دهد .52- اين طرح معلمان باحوصله ، علاقه مند و زحمتكش را مي طلبد .53 -با اينكه سال دوم اجرايم بود ، بازهم پديده تقلب وجود داشت .54- دانش آموزان ضعيف نسبت به خودشان پيشرفت داشتند ولي به سطح مورد نظر نرسيدند .55- بالا بودن هزينه هاي كلاسهاي مجري طرح نسبت به سابر كلاسها56- نظام آموزشي ما هنوز نتوانسته به صورت نظام مند و منظم با خرده سيستم ها تعامل برقرار كند.57- عدم وجود تقويم اجرايي58- نياز به ماشين تكثير ، اتاق صوتي – تصويري و وسايل آموزشي مناسب 59- عدم وجود معلم قران ، ورزش ، هنر جهت آزاد شدن وقت معلم

ج- مصوبات و تدابير(تصميماتي که در گروه پشتيباني استانها گرفته شده است )

1- تشكيل كارگاه آموزشي و توجيهي جهت مجريان 2- آموزش و توجيه اولياء3- پشتيباني علمي مجريان4- مشاركت دانش آموزان به منظور كاهش تراكم كار معلمان5- تهيه كمد بايگاني6- تهيه فرم هاي ابتكاري توسط يك معلم 7- امكانات آموزشگاه در اختيار كلاس طرح ارزشيابي توصيفي قرار گرفت8- چند تابلو در كلاس نصب شد9- سازماندهي كلاس آزمايشي بر اساس وضعيت فرهنگي – اجتماعي و سواد خانواده 10- به منظور اطمينان از وضعيت آموزشي و ارتقاء كيفي يادگيري به طور روزانه و هفتگي از كليه مفاهيم درسي ( مخصوصاً رياضي ) جزوات آموزشي جداگانه تهيه گرديد .11-معلمان ليسانس آموزش ابتدايي به كار گرفته شدند .12- تخصيص مبلغي بين 2 تا 3 ميليون ريال به مدارس مجري13- اتخاذ راهكارهاي انگيزشي جهت معلمان و مديران مدارس مجری

د- تحقق مصوبات و تدابير ( فعاليتهايي که استانها در راستاي پشتيباني از اجراي طرح انجام داده اند )

1-بازديدهاي مستمر2-آموزش مديران مدارس مجري اجراي كامل طرح ارزشيابي توصيفي 3-توجيه اوليا 4-تعيين يكي از كارشناسان دوره ابتدايي به عنوان راهنماي ويژه5-براي تعدادي از دانش آموزان ميز و صندلي انفرادي داده شده است .6-تهيه و تنظيم انواع چك ليستها7-برگزاري نمايشگاه از پوشه كارها8-تجهيز كتابخانه كلاسهاي مجري طرح9-تشويق مستمر دانش آموزان طرح يا اهداء جايزه به همه آنها10-اهدا سه دستگاه رايانه به همراه اشتراك اينترنتی جهت استفاده همه همکاران11- تشویق همکاران مجری طرح 12- تهیه انواع مهرها

هـ نگراني ها

1- وضعيت طرح در پايه هاي بعدي2- تسريع در اجراي طرح ارزشيابي توصيفي3- لطمه وارد شدن به ساعات و مباحث دروس4-

اجراي طرح درپايه هاي چهارم و بالاتر به دليل تعداد دروس مشكل است .5- عدم پذيرش كارنامه توصيفي ، جايزه اي كه ارگانها و سازمانها بر اساس نمره مي دهند .6- نگراني اولياء از وضعيت تحصيلي آينده فرزندشان 7- با توسعه طرح نظارت توسط يك ناظر يا كارشناس اداره ميسر نيست .8- وضعيت دفتر امتحانات نا مشخص است9- مثل همه طرحها ، تا زماني كه محدود اجرا مي شود ، جدي و مشتاقانه است . بعداً مي تواند اينطور شود كه راهي است براي سرپوش گذاشتن بر افت تحصيلي10- مدارس در نظر گرفته شده براي طرح خوب هستند بايد نتيجه را با وسواس بيشتري توجه نمود .11- تضميني شدن قبولي و فراموش شدن همه چيز توسط اوليا و دانش آموزان12- سرنوشت دانش آموزاني كه نسبت به گذشته خود پيشرفت نموده اند اما هنوز نسبت به روال عــــــــمومي عقب هستند ، چه مي شود ؟

و_ پيشنهادها

1- ناظران ، راهنمايان خارج از سامانه آموزشي انتخاب نشوند .2- اختصاص اعتبار لازمبهتر بود در يك مدرسه همه دانش آموزان پايه اول تحت پوشش قرار مي گرفت .فرم ارزشيابي مستمر در دروس علوم و كارنامه ها تغيير يافته و بازنگري شود .3- صدا و سيما در اين باره فعال شود و ديدگاه جديد در ارزشيابي پيشرفت تحصيلي را اشاعه دهد.4- قبل از شروع سال تحصيلي معلمان علاقه مند دوره ببينند .5- لازم است در اين طرح دانش آموزاني كه از لحاظ هوشي و اجتماعي عقب مانده هستند به مراكز مخصوصي فرستاده شوند .6- در بخش بخوانيم و بنويسيم جايي براي روان خواندندر نظر گرفته نشده است. 7- گوش دادن و سخن گفتن در آغاز سال مهم است نه در پايان سال 8- روي جلد كارنامه بايد حداقل اسم دانش آموز نوشته شود 9- فعاليت هاي توسط معلمان برجسته قابل تفسير است ، بايد تعريف شود 10- نقش غيبتهاي دانش آموزان در مقوله هايي چون منظم بودن و مسائل اجتماعي نامشخص است.11- در آخر كارنامه كلمه" نمي تواند" به جمله اضافه شود .12- تعداد مدارس طرح افزايش يابد اما براي تعميم زود است .13- ايجاد كلاسهاي متناسب با طرح14- پايين آوردن تراكم كلاس15- بجاي علامت ضربدر زدن به طور ساده وضعيت عملكرد دانش آموزان نوشته شود .16- در كارنامه درس تربيت بدني نيز گنجانده شود .17- وضعيت كلاس هاي جبراني نيز مشخص شود18- وضعيت ادامه تحصيل دانش آموزان مشخص شود.19- در نظر گرفتن حق الزحمه خاص براي همكاران مجري20- دوره هاي آموزشي / توجيهي براي آموزگاران طراحي شود .21- برنامه رايانه اي جهت چاپ كارنامه توصيفي تهيه شود .22- براي ثبت و ضبط سوابق آموزشي ، دفتري همانند دفتر امتحانات تهيه و در اختيار مدارس قرار گيرد .23- آيين نامه و دستور العملي نيز براي ارزشيابي عملكرد دانش آموزان داراي بيماري هاي خاص چون صرع ، تالاسمي ، لوسمي و . . . در نظر گرفته شود .24- ارزشيابي توصيفي برداشت اشتباهي است كه ما از ترويج فرهنگ كشورهاي خارجي داريم .25- درسال آينده همين دانش آموزان در پايه دوم تحت پوشش قرار گيرند .26- در نظر گرفتن حداقل تجهيزات و اعتبارات لازم براي مدارس مجري طرح27- معلمان به موقع آموزش ببينند .28- ارتباطي ميان مراكز روان شناختي ، اختلالات يادگيري خاص ، مديريت استثنايي و مدارس مجري و امتحانات عمومي ايجاد شود .29- اعلام نتايج تحقيقاتي و پژوهشي دوسال اجراي طرح30- نظارت بر اساس نظارت پژوهشها انجام گيرد .31- از توانمنديهاي نيروهاي استاني بهره گرفته شود.32- با بررسي همه جانبه قبلي ، در طول اجرا ، حتي الامكان از تغيير و اصلاحها پرهيز گردد .33- تعداد دانش آموزان 20 نفر باشد يا دو معلم براي هركلاس در نظر گرفته شود .34- توصيه هاي معلم حذف شود. 35- با توجه به اثرات منفي رواني از ذكر شغل پدر و مادر در كارنامه خودداري شود .36- كلاسهاي اين طرح بايد ميز يك نفره يا ميز گرد داشته باشند. 37- برداشت اين است كه تجهيز مدارس براي طرح هم به عهده ارزشيابي است 38- گردهمايي معلمان مجري طرح براي تبادل تجربيات39- اين طرح زماني به هدف مورد نظر مي رسد كه معلم كلاس به شيوه هاي تدريس و سنجش و ارزشيابي و روان شناسي تربيتي وقوف داشته باشد .

جمع بندي از بررسي گزارش استانها

1- قوت ها و پيامدها

جلب توجه اوليا و معلمان به ابعادي از ويژگي هاي دانش آموزان ، كاهش اضطراب امتحان ، كاهش شماتت و فشار رواني نمره بيست ، حذف شرمندگي به دليل اخذ نمره كم ، افزايش شناخت معلمان و مديران با ديگر شيوه هاي ارزشيابي از نقاط قوت و پيامدهاي مستقيم طرح ارزشيابي توصيفي است كه توسط اكثر استانها اعلام شده است .در جوار اين موارد ، طيف گسترده اي از پاسخها کلي وجود دارد كه درستي يا نادرستي آنها نيازمند مطالعاتي متناسب است . مانند : تقويت اصل مشاركت ، همفكري در كار گروهي ، تقويت روابط اجتماعي ، قضاوت معلم بر اساس توانايي و استعداد ، تغيير ديدگاه يادگيرندگان از نمره گرايي به يادگيري ، كاهش وابستگي دانش آموز به معلم ، از بين رفتن حس حسادت ، افزايش بهداشت رواني ، رشد عاطفي – اجتماعي و شخصيتي ، كاهش پديده تقلب ، عدم مشاهده فرار از مدرسه ، كاربرد وسايل كمك آموزشي و . . . اما به نظر مي رسد برخي از موارد نقص هايي که توسط استانها اشاره شده است از عدم درک دقيق از مباني نظري طرح و حتي عدم مطالعه دقيق جزوات راهنما حکايت دارد، که اين نيز به نوبه خود نقصي به شمار ميرود.

2-ضعف ها

مقاومت در برابر تغيير امري قابل پيش بيني است . اما يكي از نگران كننده ترين ايرادها ، مساله وقت گير بودن اجراي ابزارها توسط معلمان است . اگر براي اين مورد تدبيري انديشيده نشود ، مخاطرات جدي پيامد آن خواهد بود . به ويژه با افزايش تعداد دانش آموز در كلاس مشكل تشديد خواهد شد .برخي از پاسخ دهندگان اعلام داشته اند كه ملاك " بالاتر از انتظار " جايگزين نمره بيست شده است .طرح ارزشيابي توصيفي بر اساس داوري ذهني معلم استوار است . وابستگي داوري به مهارتها و توانمنديهاي معلم لزوم فراهم آوردن مجموعه اي از شناختها و مهارتها را مورد تاكيد قرار مي دهد .مفهوم نبودن ملاكهاي طرح ارزشيابي توصيفي براي اولياء به ويژه دانش آموزان از نكات قابل تامل است . مفاهيم مقياس انتزاعي است و بايد ديد كه چه مفهومي نزد دانش آموزان دوره ابتدايي دارد . موارد زير نيازمند مطالعه اي متناسب است . مانند : كاهش انگيزه و بي توجهي به يادگيري نزد دانش آموزان ، عدم تناسب روش با محتواي آموزشي فعلي ، وجود تفاوت در مشاركت اوليا و ميزان برخورداري منطقه ، تبديل شدن معلم به ارزشياب ، ملاكها براي دانش آموزان مشخص نمي كنند كه انتظار معلم از آنان چيست ؟ ، نامتناسب بودن امكانات و تجهيزات با حجم فعاليت معلم ، دشوار بودن بودن

به كار گيري مقياس در برخي دروس ، قضاوت سطحي معلمان ، طرح براي دانش آموز قوي مفيد است ،

3-نگراني ها

وضعيت طرح در پايه هاي بعدي ، تسريع در اجراي طرح ارزشيابي توصيفي ، لطمه وارد شدن به ساعات و مباحث دروس ، درپايه هاي چهارم و بالاتر به دليل تعداد دروس مشكل است ، جايزه اي كه ارگانها و سازمانها بر اساس نمره مي دهند ، نگراني اوليا از وضعيت تحصيلي آينده فرزندشان

4- نيازها

درخواست آموزش و اطلاعات بيشتر در اكثر موارد مشاهده مي شود .در نظر گرفتن حق الزحمه اي متناسب با كار معلمان

5- تعميم طرح

ارزشيابي توصيفي استانها ضمن برشمردن آثار مفيد طرح ارزشيابي توصيفي ، تعميم آن را مشروط به تامل و كار بيشتر كرده اند .