طرح توسعه آي تي در پله اول مدرسه ها
ندا دهقاني
۳۵ هزار رايانه روى ميز ۶۵۰۰ دبيرستان كشور، نتيجه طرح توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش است . طرحى كه قرار است چشم انداز آن ، يادگيرى بر مبناى آى تى و توليد خلاقانه دانش در مدارس باشد .
در آستانه پايان دوره سه ساله طرح تكفا و كمك هايى كه به سمت آموزش و پرورش سرازير شد نتيجه نخستين گام در اين وزارتخانه توزيع يك رايانه براى هر ۶۰ دانش آموز بود تا با آن راههاى توليد علم بر مبناى فناورى اطلاعات آموخته شود . اما اينكه چه معجزه اى قرار است ۳۵ هزار رايانه پراكنده بدون نرم افزار و محتواى لازم را به علم تبديل كند، دراين طرح عنوان نشده است.
آنانى كه براى توسعه مفهوم فناورى اطلاعات در محيط محافظه كارانه آموزش و پرورش تلاش كردند قدر اين گام را به خوبى مى دانند، چرا كه قبلاً هر ۲۹۵ دانش آموز از يك رايانه برخوردار بودند اما به اعتقاد كارشناسان اگر اين گام درست تر از اين برداشته مى شد شايد امروز نتيجه بهترى از خريد تجهيزات به دست مى آمد.
در آستانه پايان دوره سه ساله طرح تكفا و كمك هايى كه به سمت آموزش و پرورش سرازير شد نتيجه نخستين گام در اين وزارتخانه توزيع يك رايانه براى هر ۶۰ دانش آموز بود تا با آن راههاى توليد علم بر مبناى فناورى اطلاعات آموخته شود . اما اينكه چه معجزه اى قرار است ۳۵ هزار رايانه پراكنده بدون نرم افزار و محتواى لازم را به علم تبديل كند، دراين طرح عنوان نشده است.
آنانى كه براى توسعه مفهوم فناورى اطلاعات در محيط محافظه كارانه آموزش و پرورش تلاش كردند قدر اين گام را به خوبى مى دانند، چرا كه قبلاً هر ۲۹۵ دانش آموز از يك رايانه برخوردار بودند اما به اعتقاد كارشناسان اگر اين گام درست تر از اين برداشته مى شد شايد امروز نتيجه بهترى از خريد تجهيزات به دست مى آمد.
اول ، خريد
آنطور كه داود كريم زادگان عضو كميته آموزش الكترونيكى شوراى عالى اطلاع رسانى مى گويد ، ۳۸ ميليارد تومان بودجه اى كه از محل طرح تكفا به توسعه آى تى درمدارس درسالهاى ۸۱ تا ۸۳ اختصاص يافت «قرار بود در مرحله اول صرف آموزش معلمان ، دوم زيرساخت و تأمين پهناى باند براى اتصال مدارس به شبكه ، سوم آموزش دانش آموزان و در مرحله چهارم خريد تجهيزات و رايانه شود .»
اما اولويت ها در مراحل اقدام به صورت عكس جا به جا و ساده ترين آغاز براى طرح توسعه مانند ساير نهادهاى دولتى در يك چيز خلاصه شد : خريد رايانه.
علاقه مندان ، مدير طرح توسعه فناورى اطلاعات مدارس ، درپاسخ به ابهامات واگذارى خريد رايانه در سالهاى نخست به چهار شركت بزرگ دولتى بدون برگزارى مناقصه مى گويد : «مناقصه كاملاً به طور قانونى برگزار شد و چهار شركت با تركيب شدن ، در اين مناقصه برنده شدند.»
البته مشكل طرح توسعه آى تى در مدارس در برگزارشدن يا نشدن مناقصه خلاصه نمى شد .
اما اولويت ها در مراحل اقدام به صورت عكس جا به جا و ساده ترين آغاز براى طرح توسعه مانند ساير نهادهاى دولتى در يك چيز خلاصه شد : خريد رايانه.
علاقه مندان ، مدير طرح توسعه فناورى اطلاعات مدارس ، درپاسخ به ابهامات واگذارى خريد رايانه در سالهاى نخست به چهار شركت بزرگ دولتى بدون برگزارى مناقصه مى گويد : «مناقصه كاملاً به طور قانونى برگزار شد و چهار شركت با تركيب شدن ، در اين مناقصه برنده شدند.»
البته مشكل طرح توسعه آى تى در مدارس در برگزارشدن يا نشدن مناقصه خلاصه نمى شد .
قصه قديمى آزمون و خطا
در مرحله اول بنا بر تصميمات ، قرار شد با توجه به اعتبارات، ۱۳۵۰۰ دبيرستان كشور به عنوان گلوگاههاى ورود دانش آموزان به جامعه و بازار كار به رايانه تجهيز شوند اما به دليل اعتباراتى كه به موقع تخصيص نيافت تنها به ۶۵۰۰ دبيرستان هركدام ۵ رايانه رسيد .
پس از خريد و نصب رايانه كه برخى از آنها به دليل نبود فضاى كافى روى ميز مديران مدارس نشست ، مشخص شد دانش آموزان يك كلاس ۳۰ نفره با تقسيم به گروههاى ۶ نفرى هم پشت دستگاه جا نمى گيرند . البته در صورتى كه هر كلاس موجود در مدرسه يك بار در هفته فرصت استفاده از كارگاه را داشته يا نرم افزار لازم و شرح درسى براى آموزش به دانش آموزان وجود داشته باشد. در اين مرحله بود كه مسؤولان به اين نتيجه رسيدند شايد بهتر باشد تعداد كمترى مدرسه تجهيز شود اما اين تجهيزات بتواند پاسخگوى حداقل نيازها باشد.حسين نوابخش مشاور طرح توسعه فناورى اطلاعات در آموزش و پرورش درباره تغيير روش توسعه اى آموزش و پرورش در سال ۸۲ توضيح مى دهد كه در اين سال تصميم بر اين شد مدارس به صورت «بسته اى» يعنى به طور كامل با ۱۰ موضوع مورد نياز فضاى مناسب ، تجهيزات زيرساختى ، رايانه و وسايل جانبى آن مانند اسكنر، شبكه داخلى ، امكان اتصال ، معلمان آموزش يافته ، نرم افزارهاى سيستم و محتوا و كاربردى و ....تجهيز شوند و دراين مرحله است كه آموزش و پرورش قصد دارد به جاى توسعه مدارس مجهز ، تعداد دستگاههاى رايانه مدارس موجود را به ۱۵ دستگاه افزايش دهد. تا شايد نقص مرحله اول تجهيز جبران شود در صورتى كه به اعتقاد يك كارشناس بهتر بود از همان ابتدا به جاى تجهيز پراكنده و ناقص ، چند مدرسه كمتر اما به صورت كارآمدترى تجهيز مى شدند.
پس از خريد و نصب رايانه كه برخى از آنها به دليل نبود فضاى كافى روى ميز مديران مدارس نشست ، مشخص شد دانش آموزان يك كلاس ۳۰ نفره با تقسيم به گروههاى ۶ نفرى هم پشت دستگاه جا نمى گيرند . البته در صورتى كه هر كلاس موجود در مدرسه يك بار در هفته فرصت استفاده از كارگاه را داشته يا نرم افزار لازم و شرح درسى براى آموزش به دانش آموزان وجود داشته باشد. در اين مرحله بود كه مسؤولان به اين نتيجه رسيدند شايد بهتر باشد تعداد كمترى مدرسه تجهيز شود اما اين تجهيزات بتواند پاسخگوى حداقل نيازها باشد.حسين نوابخش مشاور طرح توسعه فناورى اطلاعات در آموزش و پرورش درباره تغيير روش توسعه اى آموزش و پرورش در سال ۸۲ توضيح مى دهد كه در اين سال تصميم بر اين شد مدارس به صورت «بسته اى» يعنى به طور كامل با ۱۰ موضوع مورد نياز فضاى مناسب ، تجهيزات زيرساختى ، رايانه و وسايل جانبى آن مانند اسكنر، شبكه داخلى ، امكان اتصال ، معلمان آموزش يافته ، نرم افزارهاى سيستم و محتوا و كاربردى و ....تجهيز شوند و دراين مرحله است كه آموزش و پرورش قصد دارد به جاى توسعه مدارس مجهز ، تعداد دستگاههاى رايانه مدارس موجود را به ۱۵ دستگاه افزايش دهد. تا شايد نقص مرحله اول تجهيز جبران شود در صورتى كه به اعتقاد يك كارشناس بهتر بود از همان ابتدا به جاى تجهيز پراكنده و ناقص ، چند مدرسه كمتر اما به صورت كارآمدترى تجهيز مى شدند.
بازگشت به خزانه
كريم زادگان تأكيد مى كند كه «ايده خريد رايانه به عنوان اولويت آخر تكفا بود» در حالى كه اين ايده درآموزش و پرورش به اولويت اول تبديل شد.
نوابخش دليل بازماندن ساير دبيرستانهاى كشور را از طرح تجهيز نبود اعتبارات عنوان مى كند . اعتباراتى كه در سالهاى پايانى طرح سه ساله تكفا تنها ۵۰ درصد آن پرداخت شده و بقيه اين مبلغ در پيچ و خم هاى سازمان مديريت و وزارت اقتصاد مانده است.
به گفته علاقه مندان از بودجه ۱۴ ميليارد و ۸۰۰ ميليون تومانى آموزش و پرورش از محل تكفا كه در واقع بزرگ ترين سهم از بودجه تكفا است ، در سال ۸۲ تنها ۵ ميليارد تومان آن پرداخت شده است . مى گويد : «الان كه اين نكته را مى گويم در آبان ماه ۸۳ هستيم اما اعتبار سال گذشته هنوز نرسيده است ضمن اينكه اعتبارات سال ۸۳ هم مشخص نيست . درصورتى كه اگر اين اعتبار به موقع به دست ما نرسد و هزينه نشود بايد باقى آن را به خزانه دولت بازگردانيم .»
طولانى شدن مراحل ادارى كار باعث شده ۵۰ درصد اعتبارات توسعه آى تى به مدارس نرسد. نتيجه اين تعلل در جدول نتيجه گيرى هاى طرح تكفا ، ۵۰ درصد پيشرفت فيزيكى طرح عنوان شده است در حالى كه مى توانست بهتر از اين جلو رود.
معلمان پشت ميز دانش آموزان
«امروز معلمان با دانش آموزانى برخورد دارند كه قبل از دبستان كار با رايانه را ياد گرفته اند و از معلمان به آى تى مسلط تر هستند .»
به گفته نوابخش نظام آموزشى بايد خود را براى رويارويى به نسل جديد دانش آموزان آماده كند و اين جز با آموزش ميسر نيست . به همين دليل طرح توسعه فناورى اطلاعات در مدارس نمى تواند تنها در خريد رايانه خلاصه شود.
قبل از اجراى طرح فاوا ( توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات ) تنها يك درصد معلمان توانايى كاربرى رايانه را داشته اند اما امروز به ادعاى آموزش و پرورش ، ۳۰ درصد دبيران دبيرستان ها يعنى حدود ۶۰ هزار نفر كار با رايانه را آموزش ديده اند.
اما به جاى آنكه طرح آموزش ، بيشتر براى مناطق محروم وغير برخوردار اجرا شود استانهاى محروم امكانات كمترى در اين زمينه داشته اند . بر اساس آمار، در شهر تهران ۶۴۰۶ و شهرستانهاى استان تهران ۳۸۹۸ معلم آموزش ديده اند درحالى كه در استانهاى محروم ايلام و هرمزگان كه از امكانات آموزشى كمترى برخوردار هستند اين تعداد به ترتيب ۶۸۵ و ۷۶۲ نفر است.
محتوا نداريم
درصورت آموزش فناورى اطلاعات به دانش آموزان آنطور كه آموزش و پرورش اميدوار است ، خلأ نبود محتواى مناسب را كدام نهاد جبران مى كند ؟
به گفته بسيارى از كارشناسان آموزشى درحال حاضر با وجود تمام نكات مثبت فناورى هاى نوين ، نبود محتواى مناسب براى نوجوانان لطمات جبران ناپذيرى به دنبال خواهد داشت .
حميد رضا ربيعى استاد دانشگاه شريف و دبير علمى دومين همايش آموزش الكترونيكى اعتقاد دارد ، «نبود قانون كپى رايت چه براى محصولات داخلى يا خارجى زيانهاى زيادى به كشور تحميل مى كند هرچند فكر كنيم با كپى غير مجاز مى توانيم آسان و بدون هزينه به مقصود برسيم.»
در حال حاضر تنها ۲۳ نرم افزار آموزشى در مقطع متوسطه ، ۴ نرم افزار در سطح راهنمايى و ۱۶ نرم افزار كمك آموزشى دبيرستان وجود دارد . ضمن آنكه در رشته هاى علوم انسانى اين محدوديت بيشتر احساس مى شود.
مهمان ناخوانده
در حالى كه از طرح شوراى عالى اطلاع رسانى براى اختصاص بيشترين اعتبار به آموزش و پرورش براى توسعه آى تى ، به عنوان بهترين نگاه دور انديشانه اين شورا ياد مى كنند ، شركت ارتباطات داده ها ( ديتا ) نيز در طول چند ماه گذشته با ورود نابهنگام به حوزه آموزش الكترونيكى قصد دارد سهمى از اين حوزه داشته باشد .كريم زادگان عضو كميته آموزش الكترونيكى شوراى عالى اطلاع رسانى كه مخالف توليد محتوا و دخالت هر نهاد ديگر جز مراكز علمى در اين زمينه است مى گويد : «زيرساخت از موضوعات محورى در توسعه آى تى مدارس و وظيفه مجموعه وزارت ارتباطات و شركت ديتاست اما مأموريت اين شركت به هيچ عنوان آموزش نيست .»على اصغر انصارى ، مسؤول كميته آموزش الكترونيكى شركت ارتباطات داده ها درباره فعاليت جديد اين شركت كه سه ماه است آغاز شده و توضيح مى دهد : «بعد از تغيير ساختار شركت ديتا ، مأموريت جديدى با عنوان بسترسازى توسعه آى تى به ما محول شده كه براين اساس يكى از مهم ترين محور ها در اين حوزه ، آموزش الكترونيكى است .»
به گفته او ، اين مأموريت در سه محور تأمين زيرساختها ، نرم افزارهاى مديريتى و محتوايى خلاصه مى شود.وى تأكيد مى كند كه شركت ديتا بر اساس فراخوان اين فعاليت ها را به سه تا چهار شركت توانمند واگذار مى كند و به طور مستقيم در حوزه توليد محتوا دخالتى ندارد. محتواى نرم افزارها به سفارش نهاد هاى آموزش تهيه مى شود و نقش ديتا دراين ميان به دليل برخوردارى از زيرساختهاى لازم و گران قيمت براى نهادها ، صرفه جويى در هزينه ها به نفع نهادهاى آموزشى است كه براى توسعه بايد به آنها كمك شود.
تكفا بى نتيجه بود؟
درسالهاى پايانى طرح تكفا ، تنها ۵۰ درصد اهداف فيزيكى آن در آموزش و پرورش محقق شده و موفقيت واقعى آن با توجه به آثار غير قابل لمس و طولانى مدت در آينده مشخص خواهد شد.
تكفا در حوزه اى بيشترين سرمايه گذارى را داشته كه به گفته ربيعى ، بر اساس تحقيقات يونسكو ۸۰ درصد شركت هاى فعال در آن (آموزش الكترونيكى ) ناموفق بوده اند اما آنطور كه ربيعى مى گويد ، نمى توان منتظر بالا رفتن ضريب نفوذ اينترنت و توليد محتواى كافى ماند و در آموزش و پرورش كه تحويل دهنده سازندگان جامعه فرداست تعلل كرد.اين حوزه پتانسيل بيشتر از اينها را دارد .
علاقه مندان از روزهايى مى گويد كه قبل از مطرح شدن پروژه تكفا در اوايل دهه ۷۰ ، با طرح مسأله آى تى در مدارس ، بسيارى از مديران ارشد آموزش و پرورش نمى دانستند اين مقوله از چه نوع است و به همين دليل صندلى مديران و معاونان ارشد در جلسات توجيه اين فناورى هميشه خالى مى ماند اما اكنون يك سوم دبيران دبيرستانهاى كشور كار با رايانه را در حد متوسط آموخته اند. افق نگاه مديران طرح «فاوا» به ايجاد مدارس هوشمند با چهار دانش آموز و يك رايانه در هر كلاس است كه اكنون تنها چند نمونه آن در كشور وجود دارد.آيا سرمايه گذارى تكفا در آموزش و پرورش با توجه به پيشرفت نصف و نيمه طرحها موفق بوده است ؟ نوابخش تأثيرات را مثبت مى داند و اينطور نتيجه گيرى مى كند كه طرح فاوا فقط مختص برنامه سوم و تكفا نيست . اين طرح در برنامه چهارم
توسعه با قوت بيشترى ادامه خواهد داشت . بايد منتظر نتايج ماند.
