گزارشي از روند اجراي پیش آزمایشی و آزمايشي طرح ارزشيابي توصيفي در سه سال گذشته و برنامه طرح در تابستان 1384
زهرا حصارباني
کارشناس سنجش و ارزشيابي تحصيلي

در دهه هفتاد هجري شمسي کيفيت آموزش ،تحت تأثير شرايط جهاني و همچنين چالشهاي پيش روي نظام آموزشي ، يكي از مسائل اساسي نظام آموزشي شدوضروري مي نمود تصميمگيرندگان و سياستگذاران نظام در مواجهه با اين مسأله به دو سؤال اساسي زير پاسخگو باشند و براي آن چاره جويي نمايند:
1 ـ چگونه دانش آموزان بهتر ياد ميگيرند؟( اين سؤال به بهبود كيفيت جريان يادگيري در مدرسه توجه دارد.)
2 ـ چگونه معلمان ميتوانند بهتر آموزش دهند؟ (اين سؤال به بهبود كيفيت جريان ياددهي نظر دارد.)
يكي از محورهاي اساسي رشته پيوند بين اين دو مسأله، يعني يادگيري و ياددهي، نظام ارزشيابي تحصيلي است. شواهد بسياري در دست بود كه نشان مي داد ،ارزشيابي تحصيلي يكي از عوامل مؤثر در بهبود كيفيت اين دو باشد. پژوهشها و تحقيقات هم نشان از وجود چنين تأثيري دارد.
از سوي ديگر نارضايتي از نظام ارزشيابي موجود در محافل تربيتي، كاملاً شايع شده بود. بر اين اساس نگاه تصميمگيرندگان، متوجه اين حوزه و ايجاد اصلاحات در آن شد. آغاز اين توجه در طرح دو نوبتي نمودن امتحانات و برجسته كردن نقش ارزشيابي مستمر بود. در همايش مهندسي اصلاحات در آموزش و پرورش توجهي به اين زمينه شد و يك مقاله نيزدر اين خصوص ارائه گرديد. تشكيل دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي در معاونت آموزش عمومي نيز، شاهد ديگري است بر اين مدعا كه ارزشيابي تحصيلي به موضوعي قابل توجه براي تصميمگيرندگان و سياستگذاران تبديل شده بود.
پيرو اين توجه ويژه ،شوراي عالي آموزش و پرورش طي رأي صادره در جلسه 674 مورخ 2/5/81 به دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي مأموريت داد تا درخصوص تبديل مقياس كمي (20 ـ 0) به مقياس كيفي، مطالعاتي انجام داده، گزارش آن را به شورا ارائه دهد. دفتر ارزشيابي تحصيلي بعد از مطالعات و بررسيهاي به عمل آمده، طرحي را تحت عنوان ارزشيابي توصيفي تهيه و به شوراي عالي ارائه نمود. اين طرح با هدف افزايش كيفيت فرآيند ياددهي ـ يادگيري، كاهش اعتبار آزمونهاي پاياني و افزايش بهداشت رواني محيط ياددهي ـ يادگيري همراه با ايجاد تغييرات زير در نظام موجود ارزشيابي تحصيلي، تهيه شد.
- تغيير مقياس فاصلهاي (20 ـ0) به مقياس ترتيبي
- - تغيير ساختار كارنامه و تبديل آن به كارنامه توصيفي تحت عنوان گزارش پيشرفت تحصيلي
- - تغيير و تنوع بخشي به ابزارها و روشهاي جمعآوري اطلاعات از وضعيت تحصيلي دانش آموز، مانند : پوشه کار ، ازمونهاي عملکردي ، چک ليست ، برگ ثبت مشاهدات و ...
- تغيير در رويكرد كلي ارزشيابي از ارزشيابي پاياني به ارزشيابي تكويني و فرآيندي
- تغيير در مرجع تصميمگيرنده در ارتقاءدانشآموزان كه در اين طرح به جاي امتحانات پاياني،معلم و شوراي مدرسه به عنوان مرجع صاحب صلاحيت تصميمگيري تعيين شد.
طرح ارزشيابي توصيفي در سال 82 – 81 به صورت پيش آزمايشي در 25 كلاس در 5 استان (سيستان و بلوچستان، اصفهان، زنجان، شهر تهران و آذربايجان شرقي) اجرا شد. بعد از نقد و بررسي تجربه پيش آزمايشي و اصلاح و اعمال تغييرات لازم، طرح براي اجراي آزمايشي در سال 83 – 82 آماده شد.
در تاريخ 12/6/82 كميسيون معين شوراي عالي آموزش و پرورش دستورالعمل ارزشيابي توصيفي دانشآموزان را تصويب نمود. اين دستورالعمل براي اجراي آزمايشي در كل كشور (100 مدرسه و 200 كلاس پايه اول ابتدايي) در نظر گرفته شد و بعد از تهيه مقدمات لازم، در شهريور ماه 82دوره توجيهي براي مجريان طرح كه شامل معلمان، مديران مدارس، كارشناس مسئولان استاني، مدير گروه ابتدايي استان و ناظر علمي طرح در استان بود، در اردوگاه شهيد باهنر تهران، برگزار شد. بعد از اجراي دوره و شروع سال تحصيلــي 83 – 82 بنا به درخواست دفتر ارزشيابي تحصيلي، گروه پشيتباني طرح ارزشيابي توصيفي در استانهاي مجري، شكل گرفت كه اعضاي اين گروه عبارتند از:- معاون آموزش عمومي سازمان
- معاون پشتيباني سازمان
- مدير گروه ابتدايي سازمان
- كارشناس مسئول ارزشيابي دوره عمومي سازمان
- ناظر علمي طرح در استان
- نماينده معلمان
اين گروه با تشكيل جلسات منظم، ضمن بررسي روند اجراي طرح، حمايتهاي لازم را براي اجراي با كيفيت طرح به عمل آوردند. همچنين در دفتر ارزشيابي، ستاد مركزي طرح، تشكيل شد كه در آن سه كميته علمي، آموزش، توانمندسازي و نظارت، وظايفي را به عهده گرفتند.
در آذر ماه 82 كارگاه آموزشي ارزشيابي توصيفي به صورت قطبي براي معلمان مجري طرح، در پنج استان (آذربايجان شرقي، قزوين، كرمانشاه، خراسان و فارس) برگزار گرديد. در اين كارگاه معلمان مجري طرح به صورت كارگاهي با مهارتهاي مشاهده و ارزشيابي عملكردي و تهيه پوشه كار، آشنا شدند. در راستاي غنيسازي مهارتهاي معلمان، برنامههاي نظارتي و بازديد از مدارس مجري طرح انجام گرفت. گروههاي متعدد بازديده كننده از مدارس مجري طرح در سراسر كشور بازديد مينمايند. يكي از نيروهاي محوري طرح، ناظران علمي استانها هستند. ناظران علمي، علاوه بر شركت در جلسات گروه پشتيباني با سركشي به مدارس، مشكلات و مسائل اجرايي طرح را بررسي مي نمايند و در صورت نياز، رهنمودهاي لازم را به معلمان ارائه ميدهند. براي بررسي عميقتر روند اجرايي طرح، همايش ناظرين علمي در شهر يزد در تاريخ سوم و چهارم اسفند ماه 82 برگزار گرديد. ناظرين علمي استان، طي نشست دو روزه خود با تشكيل سه كميته كاري با عنوانهاي آينده طرح، مشكلات اجرايي طرح، مباني نظري طرح، طرح ارزشيابي توصيفي را نقد و بررسي نمودند.اين نشست در سال 83 با شعار آرامش مسافر کوچک سفر ياد گيري با ارزشيابي توصيفي در شهر قم تکرار شد.
در راستاي تقويت و اشاعه طرح ارزشيابي توصيفي و با عنايت به ضرورت اهتمام به رويكردهاي جديد ارزشيابي در فرآيند آموزش و كاهش ضررها و زيانهاي ناشي از ارزشيابيهاي سنتي، دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي اقدام به تهيه دو فيلم با عناوين «روي يك خط» و «سفيد مثل گچ» نمود كه پس از تهيه و تكثير به كليه استانها ارسال گرديد.
شوراي عالي آموزش و پرورش به پيشنهاد دفتر ارزشيابي تحصيلي و تائيد پژوهشکده تعليم و تربيت در مصوبه 710 خود مجوز اجراي سه ساله طرح را صادر نمود. بر اين اساس اين طرح تا پايان سال تحصيلي 85 - 1384 اجرا خواهد شد.
به دنبال اين مصوبه دورههاي آموزشي تكميلي و مقدماتي براي مجريان جديد و قديم طرح در استانها برگزار شد و با ورود تعداد 300 كلاس پايه اول به طرح، تعداد كلاسهاي مجري طرح به 500 افزايش يافت و طبق برنامه پيشبيني شده 500 كلاس ديگر در سال 85 ـ 84، به طرح افزوده ميشود.به همين منظور براي تقويت و بهبود عملكرد نيروهاي مجري طرح ارزشيابي توصيفي با هماهنگي دفتر آموزش و ارتقاء مهارتهاي حرفهاي و تربيت معلم دورههاي آموزشي ديگري در نظر گرفته شد كه در تابستان سال 84 برگزار ميگردد.
اين دوره ها عبارتند از:
1 ـ دوره تربيت مدرس ارزشيابي توصيفي:
اين دوره براي تربيت نيروهاي مجرب به منظور آموزش مجريان طرح در استانها برنامهريزي شده است.
2 ـ دوره مقدماتي ارزشيابي توصيفي:
اين دوره با توجه به افزايش تعداد كلاسهــــاي مجري طرح در سال 85 ـ 84 براي معلميني كه به اين طرح ميپيوندند در نظر گرفته شده است.
3 ـ دوره تكميلي:
اين دوره براي افزايش دانش و مهارت معلمان مجري طرح در نظر گرفته شده است.
4 ـ دوره آشنايي با ارزشيابي توصيفي:
براي آشنايي كارشناسان و مديران مدارس با ارزشيابي توصيفي.
در زمينه ارزيابي از عملكرد كلي طرح به منظور به دست آوردن نقاط قوت و ضعف اجراي آن، دفتر ارزشيابي تحصيلي و تربيتي اقدام به جمعآوري گزارش ناظران طرح و نظريات معلمان، مديران، والدين و كليه دست اندركاران نمود. اين گزارش نشان ميدهد كه به طور كلي طرح ارزشيابي كيفي ـ توصيفي با توجه به ويژگيهاي آن از جمله: توجه به ويژگيهاي اجتماعي ـ عاطفي، توجه به عملكرد واقعي، افزايش علاقه به يادگيري، توجه به ارزشيابي مستمر و فرآيندي، تعامل بيشتر اولياء با مدارس در زمينه امور تحصيلي دانشآموز، ارائه بازخوردهاي پيوسته به دانشآموز و اولياء براي بهبود عملكرد دانشآموز ـ تقويت ارتباط عاطفي بين معلم و شاگرد، از بين رفتن حس حسادت و رقابت كاذب ، افزايش استقلال دانشآموز ،حذف استرس و دلهره در دانشآموزان و اولياء براي كسب نمرههاي بالا، حذف اضطراب امتحان، شكوفايي خلاقيت و تفكر خلاق و سرانجام توجه به اهداف و معيارهاي تعليم و تربيت و برنامههاي درسي دانشآموزان در ارزشيابي آنها كه در مقايسه با ويژگيهاي الگوهاي رايج ارزشيابي پيشرفت تحصيلي كه محور اصلي آنها بر مقايسه دانشآموزان با توزيع نرمال كلاس درس و وضعيت ديگر دانشآموزان است و با خود هيجانها و اضطرابهاي كاذب و غفلت از اهداف و معيارهاي اصلي برنامهها و مواد درسي را به همراه دارد، با استقبال و توجه روبرو شده، به عنوان يك طرح ضروي و مهم تلقي و خوانده شده است.
در گزارش به مواردي نيز به عنوان نقاط ضعف طرح اشاره شده است. از جمله: وقتگير بودن و افزايش حجم كاري معلمان در مدرسه و خانه به دليل تنوع ابزارها و عدم تناسب با حجم كتاب درسي، بالا بودن تعداد دانشآموزان كلاس، كمبود امكانات و تجهيزات متناسب با حجم فعاليت معلمان، اظهارنظرهاي منفي و غير كارشناسي از سوي برخي از معلمان.
در عين حال مشاهدات و نظريات نشان ميدهد كه اجراي آزمايشي طرح ارزشيابي كيفي ـ توصيفي در صورت توجه به ابعادي چون اطلاعرساني و ترويج آموزشهاي مستمر و تهيه كتابچهها و راهنماهاي آموزشي، تأمين اعتبار و پشتيباني مناسب مالي و اجرايي طرح و توجه به انگيزههاي مالي معلمان و دستاندركاران، بهبود ابزارها و آسانسازي و تكميل گزارش پيشرفت تحصيلي و... ميتواند در سالهاي آينده و در كلاسهاي بالاتر به تدريج به يك الگوي جايگزين تبديل گردد.
از آنجا كه نتايج و آثار طرحهاي آزمايشي خصوصاً طرحهاي مرتبط با حوزه تعليم و تربيت را نميتوان در يك دوره كوتاه مدت مورد مطالعه و بررسي قرار داد، با تصويب مجوز اجراي سه ساله طرح به وسيله شوراي عالي آموزش و پرورش پژوهشكده تعليم و تربيت موظف شد ارزيابي از طرح ارزشيابي توصيفي را به عهده بگيرد.
اميد است با عنايت به اصول حاكم بر ارزشيابي پيشرفت تحصيلي و اهداف تفصيلي طرح ارزشيابي توصيفي كه بنيان آن بر شكوفا نمودن استعدادهاي طبيعي دانش آموزان وآزادي و انتخاب است به نتايج قابل توجهي در زمينه اجراي اين طرح برسيم

منبع: نشریه نگاه به رویدادهای آموزش وپرورش،شماره 251 نیمه اول خرداد 1384 ،صفحه 4.