فصل چهارم:

فعاليت هاي کميته نظارت بر اجراي طرح آزمايشي ارزشيابي توصيفي

الف- مقدمه

نظارت و راهنمايي را علي رغم آن که در حوزه هاي مختلف نامي آشنا به نظر مي رسد، مي توان به عنوان يک گرايش علمي از موضوعات نو در تعليم و تربيت خواند که اهميت آن و ادبيات و مباني آن به تدريج در حال گسترش است.نظارت و راهنمايي اغلب به دو صورت کلان و خرد مورد استفاده قرار مي گيرد.در نگاه کلان ، نظارت در هر سازماني ( از جمله آموزش و پرورش ) وجود دارد ، زيرا سازمان ها مي خواهند خود را حفظ کنند و بهبود ببخشند.ارتباط نظارت و سازمان ارتباطي روشن و مستقيم است.نتايج سازمان بايد در تحليل کارايي و اثربخشي آن مورد استفاده قرار گيرد. ( وايلز، 1372)بدين منظور، آگاهي از ميزان انطباق فعاليت ها و اقدامات با اهداف و برنامه هاي پيش بيني شده ، همچنين اطلاعات حاصل از فرايند نظارت بر اجراي برنامه ها و فعاليت ها براي تحليل کارايي و اثربخشي در سازمان و تنظيم اهداف و برنامه هاي مناسب براي آينده ، ضروري و اجتناب ناپذير است. از سوي ديگر درنمونه هايي چون آموزش و پرورش ، نظارت و راهنمايي فرايندي است که اهداف و انتظارات تعليم و تربيت ، برنامه ريزي ، بازنگري برنامه هاي درسي و آموزشي ، آماده سازي مطالب آموزشي و واحدها ، استفاده مطلوب از جريان ها و ابزارها و ... را شامل مي شود. کارکردهاي نظارت و راهنمايي در آموزش و پرورش ، که اغلب به آن نظارت و راهنمايي آموزشي گفته مي شود ، همراه با تحولات در مديريت آموزش و پرورش دچار تحولات نظري و تجربي متعددي شده است که از اقدامات مربوط به بازرسي شروع و تا راهنمايي پويا و متناسب با نياز مخاطب ادامه پيدا کرده است.اين تحولات را مي توان به صورت زير فهرست کرد.( نيکنامي ، 1377)- نظارت و راهنمايي به عنوان بازرسي مدرسه و کلاس درس- نظارت و راهنمايي علمي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان روابط انساني آزادمنشانه- نظارت و راهنمايي به عنوان اصلاح روش تدريس- نظارت و راهنمايي به عنوان رهبري آموزشي آزادمنشانه- نظارت و راهنمايي به عنوان رهبري آموزشي مبتني بر همکاري گروهي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان راهنمايي و ارشاد- نظارت و راهنمايي به عنوان اصلاح برنامه درسي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان فرايند هاي گروهي - نظارت و راهنمايي خلاق يا مبتني بر خلاقيت- نظارت و راهنمايي تحت عنوان توسعه برنامه درسي- نظارت و راهنمايي تحت عنوان راهنمايي به وسيله افراد بوميآنچنانکه پيداست اين کارکردها را مي توان در چند محور مشترک به عنوان اهداف و ماموريتهاي اصلي نظارت و راهنمايي آموزشي دسته بندي نمود.- توسعه برنامه درسي- سازماندهي آموزشي- رهبري آموزشي- تسهيل فرايند آموزش- آموزش و توانمند سازي کارکنان و مرتبط ساختن آنان با اهداف و ماموريتهاي اساسي آموزش و پرورش- افزايش کارايي ( دروني و بيروني ) سازماني نظارت و راهنمايي آنگاه که معطوف به يک موضوع جديد و نو در آموزش و پرورش باشد دشوارتر و پيچيده تر مي شود. چيزي که بطور کلي آن را به عنوان " نشر نوآوريها " مي شناسيم.اورت ام راجرز پژوهشگر برجسته علوم اجتماعي چند دهه پيش و در زمان اوج نظريه هاي توسعه و نوسازي ، متاثر از فضاي خاص بين المللي پس از جنگ جهاني دوم و شرايط کشورهاي جهان سوم ، الگويي را براي نوسازي و توسعه در اين کشورها ارائه نمود که به نشر نوآوريها يا الگوي دومرحله اي توسعه معروف شد . اين الگو بعد ها به اندازه اي محبوب شد که در حوزه هاي مختلف علوم انساني و اجتماعي مورد استفاده قرار گرفت.به موجب اين الگو براي نشر يا ترويج هر نوآوري بايد چند مرحله را در نظر گرفت.اين مراحل عبارتند از:- آگاهي - ترغيب - تصميم - اجرا - تثبيت به اعتقاد او براي طي اين مراحل لازم است از رهبران افکار استفاده کنيم تا پس از آماده ساختن آنها بتوانيم عموم را براي پذيرش و به کارگيري نوآوري مورد نظر متقاعد کنيم. او اضافه مي کند که براي دست يافتن به مرحله استقرار و به کارگيري و تثبيت نوآوري لازم است به صورت مداوم به دريافت بازخوردها و نتايج اجراي مراحل قبل بپردازيم.نگاهي به اين الگو مي تواند نشان دهد که نظارت وراهنمايي آموزشي به ويژه در موارد مربوط به نوآوريها و تحولات ساختاري تا چه اندازه دشوار و پيچيده است و به دقت و وسواس

نياز دارد.

ب- ضرورتها و اهداف نظارت

- نظارت بر حسن اجراي طرح- راهنمايي و ارائه پيشنهادها و راهکارهاي لازم به مجريان- آشنايي با نظرات و انتقادات مجريان ،

دست اندرکاران و مخاطبان طرح- آشنايي با نقاط قوت و ضعف طرح در هنگام اجراي آن- دستيابي به بازخوردهاي طرح به منظور تلاش براي بهبود و تقويت آن- آشنايي با وضعيت و زمينه آموزشي لازم براي اجراي طرح از جمله توجه به چهار مولفه دانش آموز ، معلم ، مدرسه و والدين وميزان آمادگي آنها

ج- روش شناسي

کميته نظارت و راهنمايي وظيفه برنامه ريزي براي نظارت و ارائه رهنمودهاي لازم در جهت اجراي برنامه ها و فعاليت ها متناسب با اهداف و انتظارات پيش بيني شده را برعهده اشت.اين کميته براي تحقق وظيفه اصلي فوق اقدام به تشکيل کميته نظارت براي حضـــور در استانها ، مناطق و مدارس نمود.کميته نظارت و راهنمايي براي انجام ماموريت خود اقداماتي به شرح زير انجام داده است.- تبيين موضوع ماموريت و فراهم سازي مقدمات آن- تهيه شرح وظايف و ماموريت هاي ناظران- شناسايي و دعوت کارشناسان مربوطه براي نظارت و تعيين محل ماموريت آنان- آموزش و توجيه ناظران- تهيه فرم ها و پرسشنامه هاي مورد نياز ناظران براي اعلام نظر- اعزام ناظران و دريافت گزارش آنها برنامه ريزي به عمل آمده براي حضور اعضاي تيم نظارت در استانها به اين صورت بود که گروههاي دو نفره براي اعزام به استان ها تشکيل شدند که حداقل يکي از اين دو نفر نسبت به ابعاد مختلف طرح آشنا بوده است.فرم هايي تنظيم شد ( به پيوست مي باشد ) و در اختيار ناظرين قرار گرفت تا چارچوبي را در اختيار آنان قرار دهد تا نظارت برنامه ريزي شده انجام شود.در اين فرم ها به جنبه هاي ذيل تاکيد شده است:- نگرش مديران و معلمان نسبت به طرح- اقدامات به عمل آمده در استان، منطقه و مدرسه- وضعيت تحصيلي و تربيتي دانش آموزان- نظرات و پيشنهادهاي عوامل اجرايي بر اساس برنامه ريزي به عمل آمده ، ناظرين توسط کميته نظارت به استانهاي زير اعزام شدند. خراسان، گيلان، آذربايجان غربي، قزوين، قم، بوشهر، مازندران، خوزستان، مرکزي، چهارمحال و بختياري، همدان، هرمزگان، فارس و کرمان.يادآوري اين نکته ضروري است که با عنايت به اين که نظارت مستقيم و حضور ناظران در کليه استان ها امکان پذير نبود، با توجه به جمعيت دانش آموزي ، ميزان محروميت يا دوري از مرکز ، گستردگي جغرافيايي از بين استانهاي کشور ، تعدادي از آن ها که در بالا ذکر شده اند انتخاب شدند.پس از انجام نظارت و تنظيم گزارشهاي نظارتي ، کميته نظارت نسبت به جمع بندي گزارشها اقدام کرد که در دو قسمت نقاط قوت طرح و کاستي ها و محدوديتهاي طرح طبقه بندي شدند.نقاط قوت شامل ديدگاههاي مجريان اعم از مديران ، معلمان و کارشناسان و همچنين مشاهدات به عمل آمده است که در اين گزارش به آن اشاره مي کنيم.

د- نتايج و يافته ها

جمع بندي گزارش ناظران در مورد چگونگي اجراي طرح ارزشيابي توصيفي به شرح زير است.

نقاط قوت در مشاهدات و دريافت نظرات از كارشناسان

، معلمان و والدين- توجه به تلاش و كوشش دانش آموز- توجه به ابعاد مختلف دانش آموز- از بين رفتن رقابتهاي افراطي و ناسالم بين دانش آموزان- ايجاد حس مسووليت در دانش آموزان نسبت به يكديگر و دوستان- كاهش اضطراب والدين و دانش آموزان از نتايج ارزشيابي- توجه به عملكرد دانش آموزان- توجه به تواناييهاي دانش آموزان- مشخص شدن نقاط ضعف و موانع يادگيري دانش آموزان- آشنايي والدين با نواقص و مشكلات آموزشي فرزندانشان و پي گيري جهت رفع مشكلات- ايجاد انگيزه براي اجراي كارهاي عملي در كلاس - ايجاد فضايي آرام براي يادگيري- بهبود يادگيري- همكاري مطلوب مديران و كاركنان مدارس با مجريان طرح- انگيزه و علاقه معلمان و خانواده ها براي اجراي طرح

كاستي ها و محدوديتهاي مشاهده شده و مبتني بر نظر معلمان و والدين

- تعداد زياد دانش آموز در كلاس - همزماني اجراي طرح با طرحهاي مشابه همچون طرح « بخوانيم و بنويسيم»- عدم آشنايي مناسب

معلمان با ابزارهاي طرح- زياد بودن حجم دروس- كمبود وقت و ماهيت وقت گير الگوي ارزشيابي- ابهام در آينده طرح

هـ- پيشنهادها و توصيه ها

1- ضرورت توجه جدي به آموزش و توجيه كليه دست اندر كاران طرح از جمله عوامل مدرسه و معلمان2- نظارت مستمر بر چگونگي اجراي طرح3- آموزش و توجيه اولياء دانش آموزان و تهيه بسته هاي آموزشي راهنما براي آنها4- تهيه پوشه كار هماهنگ5- ضرورت توجه به انگيزه ها و نيازهاي مالي معلمان 6- تخصيص اعتبار مستقل و مناسب براي پشتيباني و حمايت از اجراي مطلوب طرح و فعاليت کميته ها و ماموريتهاي طرح7- لزوم برگزاري مستمر و پيوسته کارگاه هاي آموزشي8- ضرورت توجه به تهيه و تقويت کتاب ها و جزوات راهنماي طرح9- توجه به ضرورت تکميل و بهبود کارنامه طرح10- ضرورت توجه به ترويج و اطلاع رساني عمومي در مورد اهميت و ابعاد طرح و نتايج و پيامدهاي آن11- توجه به ضرورت تسهيل و ساده سازي ابزارهاي طرح

و- جمع بندي

مطالعه و بررسي گزارش ناظران طرح و نظرات معلمان ، مديران ، والدين و کليه دست اندرکاران نشان مي دهد که بطورکلي طرح ارزشيابي کيفي – توصيفي با توجه به ويژگي هاي آن از جمله توجه به ويژگي هاي اجتماعي – عاطفي ، سطوح مختلف يادگيري ، استفاده از ابزارهاي مختلف و متناسب ، کاهش اضطراب و توجه به سلامت رواني ، توجه به عملکرد ، توجه به همه جانبه نگري و انعطاف در تعريف پيشرفت تحصيلي و سرانجام توجه به اهداف و معيارهاي تعليم و تربيت و برنامه هاي درسي دانش آموزان در ارزشيابي آن ها که در مقايسه با ويژگي هاي الگوهاي رايج ارزشيابي پيشرفت تحصيلي که محور اصلي آن ها بر مقايسه دانش آموزان با توزيع نرمال کلاس درس و وضعيت ديگر دانش آموزان و از اين رو مبتني بر رقابت است که با خود هيجان ها و اضطراب هاي کاذب و غفلت از اهداف و معيارهاي اصلي برنامه ها و مواد درسي را به همراه دارد ، با استقبال و توجه روبرو شده و به عنوان يک طرح ضروري و مهم تلقي و خوانده شده است.در عين حال مشاهدات و نظرات نشان مي دهند که اجراي آزمايشي طرح ارزشيابي کيفي – توصيفي درصورت توجه به ابعادي چون اطلاع رساني و ترويج، آموزشهاي مستمر و تهيه کتابچه ها و راهنما هاي آموزشي ، تامين اعتبار و پشتيباني مناسب مالي و اجرايي طرح و توجه به انگيزه هاي مالي معلمان و دست اندر کاران ، بهبود ابزارها و آسان سازي و تکميل کارنامه ها و ... مي تواند در سالهاي آينده و در کلاس هاي بالاتر بتدريج به يک الگوي جايگزين تبديل گردد.