بازهم از ارزشیابی توصیفی

جناب آقای دکتر ایرج خوش خلق

سلام علیکم،یادداشت دیر هنگام جنابعالی را یکسال پس از انتشار به طور تصادفی در جستجوی اینترنتی در نشانی http://irajkhosh.pardisblog.com/post1.php یافتم. در چند بند، نقد کوتاهی به آن می زنم.

یک : در تمایز عدد به عنوان ابزار سنجش و عدد به عنوان ابزار ارائه بازخورد به درستی روشنگری کرده اید.متاسفانه وزارت آموزش و پرورش از جمله پژوهشگاه تعلیم وتربیت و شورای عالی آموزش و پرورش اجازه داد که در دهه 80 شمسی سرنوشت آموزش و پرورش ایران را گمان ها ،پندارها و خیال های مسئولان رقم بزند و نه دانشی که در نزد ما ایرانیان در ایران موجود بود. هریک از ما به میزانی که در مقابل این خیالات تسلیم شدیم باید پاسخگو باشیم.

دو: در توضیحات ذیل بند 2 سئوال اول (ارتقای خود به خود) نوشته اید: تا زمانیكه اصلاح یكپارچه در عناصر ارزشیابی انجام نگیرد. تغییر در یكی از عناصر زیربنایی آن یعنی ارزشیابی نه تنها سودی برای آموزش و پرورش نخواهد داشت بلكه در دراز مدت بر كیفیت و كمیت یادگیری (سواد تحصیلی) دانش آموزان نیز تاثیر منفی خواهد گذاشت. در برخی از كشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه كه ارتقای خود به خود در آن ها رواج دارد، اصلاحات در تمام عناصر نظام آموزشی از مدت ها سال قبل به تدریج ایجاد شده است؛ سپس این كشورها پس از گذر از یك دوره‌ی تقریبا 15 ساله به اجرایی كردن "ارتقای خودبخودی" در مدارس پرداختند.
منظور شما را از اصلاح یکپارچه در عناصر ارزشیابی درست متوجه نشدم.البته شاید اشتباه تایپی باشد و منظور شما انجام اصلاحات در تمام عناصر نظام آموزشی باشد. اگر مورد دوم نظر شما باشد؛ که من هم قبول دارم حتی در این یادداشت پس از گذشت 6 سال از اجرای پیش آزمایشی،آزمایشی، و فراگیر طرح هنوز به درستی و روشنی به طرح این موضوع نپرداخته اید؛در حالیکه این موضوع امری بدیهی است. من به عنوان مجری ارزشیابی این طرح در مرحله پیش آزمایشی در اسفند ماه سال 1381 به روشن ترین شکل ممکن نوشتم: برای انجام اصلاحات در نظام آموزشی نمی توان آن را متوقف كرد. متاسفانه ارزشیابی به عنوان یكی از عناصر این نظام از جایگاه خود خارج شده و بقیه عناصر را به صورت غیر كاركردی تحت تاثیر قرارداده است. برای اصلاح نظام آموزشی در جریان اجرا باید "مداخله موثر كاركردی" كرد. اما چنانچه مداخله صرفاً در یك عنصر مثلاً ارزشیابی خلاصه شود و همزمان به سایر عناصر برنامه درسی نظیر هدف ها، محتوی و روش های یادگیری توجه نكرد و یا صرفاً از منظر ارزشیابی به این عناصر توجه كرد؛ اگر چه این مداخله، موثر خواهد بود اما تاثیر آن را نمی توان الزاماً در جهت كاركردی تر شدن نظام آموزشی دانست. لذا پیشنهاد می شود به برنامه درسی به عنوان یك "كل یك پارچه" توجه كرد و برای اجرای آزمایشی ارزشیابی كیفی در پایه اول ابتدائی از سال آینده تحصیلی همزمان به همه عناصر برنامه درسی توجه نمود. خوشبختانه تغییر كتاب فارسی پایه اول و تدوین كتابهای بخوانیم و بنویسیم به عنوان یكی از عناصر برنامه درسی شرایط را تا حدودی آماده كرده است. توجه به مابقی محتوای درسی لازم برای این پایه از جمله علوم، هنر، قرآن و تربیت بدنی و كاركردی كردن محتوی با توجه به مقتضیات سنی دانش آموزان این پایه، توجه به روش های یاد دهی و یادگیری و عنصر تعیین كننده معلم در برنامه درسی و تنظیم نظام یكپارچه ارزشیابی توصیفی برای برنامه درسی یكپارچه پایه اول ابتدائی از الزامات "مداخله موثر كاركردی" برای اجرای آزمایش ارزشیابی كیفی در سال تحصیلی 83-1382 در پایه اول است. پیشنهاد می شود با همكاری مراجع زیر بط در وزارت آموزش و پرورش همه این كارها قبل از آغاز سال تحصیلی آتی صورت گیرد. اجرای این پیشنهاد مستلزم عزم فوری و مسئولانه دست اندركاران نظام آموزشی در همه سطوح صفی و ستادی بویژه در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و در مسئولان تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت وزارت آموزش و پرورش است. معاونت آموزش عمومی و امور تربیتی می تواند نقش تسهیلگری و پشتیبانی از انجام این امور مهم را برای بهینه تر شدن دستورات كاری خود در مدارس ایفا نموده و با اجرای درست آزمایشی برنامه درسی تدوین شده برای پایه اول ابتدائی كه شامل ارزشیابی توصیفی هم هست؛ پیشتاز انجام اصلاحات آموزش متكی بر مبانی نظری قوی، كار آمد و مانا در آموزش و پرورش كشور باشد.این نظر کارشناسی که در ظاهر مورد قبول همه بود و هر جند در گزارش رسمی مکتوب خودم حداقل دوبار با تفصیل منتشر شد و در وبلاگ طرح ارزشیابی توصیفی در فروردین 1382 در نشانی : http://arzeshyabitosfi1.blogspot.com/2003_04_06_archive.html#92416853#92416853 منتشر شد و شخصا به مناسبت های مختلف بارها بدان ارجاع داده ام و توسط پیگیران طرح ارزشیابی توصیفی به کرات در صفحات اینترنتی منتشر شده است ؛متاسفانه مورد حمایت هیچ کس قرار نگرفت! حتی جنابعالی که ناظر رسمی طرح بوده اید؛در این نوشته به درستی به موضوع نپرداخته اید.من این مسئله را به دقیق ترین شکلی که می توانستم در قالب یک مقاله تحت عنوان:"بهبود نظام آموزشی، تنها از طریق اصلاح ارزشیابی تحصیلی امکان پذیر نیست" نوشتم و در گردهمایی سالانه انجمن مطالعات برنامه درسی ایران در تاریخ 16 اسفند 1385 در همایش نوآوری در برنامه های درسی دوره ابتدایی ایران به صورت شفاهی ارائه داده و بلافاصله در نشانی: http://arzeshyabytosify.blogspot.com/2007/03/blog-post_5086

منتشر کردم.

سه : نکات درستی در زمینه ابزارهای سنجش قابل استفاده در ارزشیابی توصیفی مطرح کرده اید که جا داشت و جا دارد که به موقع مطرح و به درستی از آن استفاده شود

چهار: در مورد این که ارزشیابی توصیفی یک روش نوین ارزشیابی نیست،و نیز ترتیب تاریخی اقدامات ارزشیابانی چون اسکریون، تایلر و بلوم، با شما هم رای نیستم.آنچه مسلم است،تایلر مشهور در ارزشیابی مقدم بر اسکریون بوده است.در زمینه رویکردهای نوین در ارزشیابی تحصیلی و یادگیری که در تقابل با رویکردهای کمی و آزمون محور تحت عنوان رویکردهای کیفی و توصیفی در یادگیری و ارزشیابی تحصیلی مطرح است بهتر است با کلید واژه های زیر جیستجو کنید
Descriptive Review, Descriptive Processes, Descriptive Inquiry, Artful Tools
تا با این رویکردها بیشتر آشنا شوید.با مراجعه به سایت های ذیل نیز دست خالی بر نمی گردید

http://www.cesnorthwest.org/index.php

http://www.prospectcenter.org/

http://opd.mpls.k12.mn.us/Descriptive_Review2.html

http://opd.mpls.k12.mn.us/Perpich_Center_for_Arts_Education_Artful_Online.html

http://www.pz.harvard.edu/index.cfm

http://www.vtshome.org/

http://www.fairtest.org/

پنج: بنده به سهم خود در سال 1383 در صفحه 84 کتاب ارزشیابی توانمند ساز تعریفی از این نوع ارزشیابی ارائه داده ام که احتمالاً مورد تائید جنابعالی هم باشد: ارزشیابی توصیفی نوعی ارزشیابی تحصیلی است كه تاكید آن بیشتر بر بهینه کردن ( بهبود )تحصیلی دانش آموزان است، تا اثبات.به عبارت دیگر ارزشیابی توصیفی كیفی و نوین،نوعی ارزشیابی تكوینی است و بیشتر به منظور بهبود شایستگی تحصیلی به صورت مستمر انجام می گیرد، در حالیكه ارزشیابی تحصیلی كمی و سنتی، نوعی ارزشیابی پایانی است و بیشتر به منظور اثبات شایستگی تحصیلی دانش آموزان به صورت مقطعی صورت می گیرد

مدت زیادی بود که در مورد طرح ارزشیابی توصیفی سکوت کرده بودم و یادداشت شما من را بر سر شوق آورد و این نوشته در ذیل یادداشت در وبلاگ شما در نشانی: http://irajkhosh.pardisblog.com/ و نیز در وبلاگ ارزشیابی توصیفی آفتابی شد. به همین جهت از شما متشکرم. اگر مایل به پاسخگویی در انزار باشید؛حداقل وظیفه را انجام داده اید؛ برای ادامه مباحثه در خدمتم.
آه ای کاش اینقدر در یک کشور و در یک حوزه آموزشی و پژوهشی اینقدر از هم فاصله نداشتیم و فاصله نمی گرفتیم!هر کس که فرصت داشته باشد می تواند به تلاش های نویسنده این سطور برای کاهش فاصله ها در این عرصه از سال 1381 تا کنون در وبلاگ ارزشیابی توصیفی در نشانی: http://arzeshyabytosify.blogspot.com/ تامل نماید!
آه ! ای کاش کسی باشد که به داد معلمان و دانش آموزان مجری این برنامه فراگیر آموزشی در مدارس برسد

محمد حسن محقق معین

اول شهریور 1389